Hülya Gür

 University of Leicester

Özet

bu çalışmada, matematik öÄŸretmen adaylarının öÄŸretmeyi nasıl öÄŸrendikleri konusu üzerinde durulmuÅŸtur. Çalışma Leicester/Ä°ngiltere’de ve Balıkesir/Türkiye’de yapılmıştır. Leicester’da 12 PGCE matematik öÄŸretmen adayı ve Balıkesir’de de 57 son sınıf matematik öÄŸretmen adayı bu çalışmaya katılmıştır.

Çalışma sonunda elde edilen sonuçlar ÅŸöyle özetlenebilir: Her iki kurumdaki matematik öÄŸretmen adaylarının öÄŸretmeyi nasıl öÄŸrendikleri, öÄŸretmeye karşı tutumları, duygu ve düÅŸünceleri, ortaokul ve lisede öÄŸrendikleri matematiÄŸin ÅŸimdiki öÄŸrenmelerine etkisinin, üniversitede aldıkları öÄŸretmenlik eÄŸitiminin, pedagojik formasyonun ve staj uygulamalarının, öÄŸretmede kullanılan materyallerin, öÄŸretme yöntemlerinin öÄŸretmen adayının öÄŸretmenliÄŸi öÄŸrenmesi  üzerinde etkisinin olduÄŸu  saptanmıştır. Her iki öÄŸretmen yetiÅŸtirme kurumunda bulunan adayların tutum, davranış, inanışlarını ve onların öÄŸrenmelerini etkileyen faktörler arasında benzerlikler olduÄŸu belirlenmiÅŸtir. Ayrıca, üniversite eÄŸitiminde aktif öÄŸrenme metodu (active learning method) ile karşılaşıp, bunu kullanmayı öÄŸrenen öÄŸretmen adayının basamak teorisinin (stage theory) öÄŸretmeyi yansıtma (reflective teaching) basamağına ulaÅŸtığı saptanmıştır.

(Anahtar kelimeler: matematik öÄŸretimi, öÄŸretmen adayları, öÄŸretmeyi öÄŸrenme, aktif öÄŸrenme, stage (evrim) teorisi, öÄŸrenmeyi yansıtma.)

AraÅŸtırmanın yöntemi

AraÅŸtırmanın amacı, her iki öÄŸretmen yetiÅŸtiren kurumdaki öÄŸretmen adaylarının öÄŸretmeyi ve özellikle matematik öÄŸretmeyi nasıl öÄŸrendiklerinin, matematik öÄŸretiminde metod derslerinin etkisinin ne olduÄŸunun, aktif öÄŸrenmeyi kullanıp kullanmadıklarının, kullanılıyorsa bunu uygulamalarında nasıl yansıttıklarının, adayların öÄŸrenmelerine etki eden faktörlerin neler olduÄŸunun, yaşın ve daha önceki öÄŸretmenlik deneyimlerinin etkisinin, rol modellerin etkisinin ne olduÄŸunun, eÄŸitimleri süresince adayların tutum, davranışlarında ne gibi deÄŸiÅŸikliler olduÄŸunun, pedagojik formasyonunun etkisinin ne olduÄŸunun, stajın ve üniversitede aldıkları eÄŸitimin etkisinin, daha önceki matematik öÄŸretiminin ve deneyiminin etkisinin, ve üniversitede kazandırılan eÄŸitim ile stajdaki uygulama arasındaki iliÅŸkinin ne olduÄŸunun belirlenmesi amacı ile bu çalışma yapılmıştır.

Örneklem

Betimsel nitelikte olan bu araÅŸtırma 1996-1998 öÄŸretim yıllarında yapılmış olup, araÅŸtırmanın evrenini, Leicester Üniversitesi Secondary PGCE (tezsiz yüksek lisans) programındaki matematik öÄŸretmen adayları ile Balıkesir Üniversitesi Necatibey EÄŸitim Fakültesi Matematik son sınıf matematik öÄŸretmen adayları oluÅŸturmaktadır. AraÅŸtırmada opportunistic örneklem kullanılmıştır. 12 tane Leicester Üniversitesi secondary PGCE tezsiz yüksek lisans programındaki matematik  öÄŸretmen adayları ile 57 tane Balıkesir Üniversitesi Necatibey EÄŸitim Fakültesi Matematik öÄŸretmen adayı bu araÅŸtırmanın örneklemini meydana getirmiÅŸtir.

Metod

AraÅŸtırmanın amacında belirtilen araÅŸtırma sorularının cevaplanması için qualitatif ve quantitatif araÅŸtırma metodu kullanılarak, araÅŸtırma metodu dizayn edilmiÅŸtir.

12 kiÅŸilik Leicester PGCE örneklemi, bir yıl boyunca üniversitedeki eÄŸitimlerinde ve staj uygulamalarında izlenmiÅŸ ve gözlemlenmiÅŸtir. Veri toplama metodları olarak ÅŸu metodlar Leicester’da kullanılmıştır:

anket I ve II

Anket hazırlandıktan sonra pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulama sonuçlarına göre anket yeniden düzenlenmiÅŸtir. Düzenlenen anket iki kez uygulanmıştır: ilk anket uygulaması, öÄŸretmen adayları ilk staj uygulamasından döndüklerinde ve ikinci anket uygulaması ise, adaylar son dönem staj uygulamasından döndüklerinde uygulanmıştır. Anketi iki kez uygulamanın amacı, adayların matematik öÄŸretmeye karşı olan tutum, davranışlarında ve görüÅŸlerinde ne gibi deÄŸiÅŸiklikler olduÄŸunu saptamaktır.

Anketin birinci bölümünde adayın yaşı, cinsiyeti, lisede bitirdiÄŸi bölüm; anketin ikinci bölümünde daha önceden öÄŸretmenlik deneyiminin olup olmadığı, matematiÄŸe karşı tutumlarının neler olduÄŸu, cebir (algebra) ve verileri kullanma (data handling) ile ilgili görüÅŸleri; anketin üçüncü bölümünde adayların öÄŸrencileri ile ilgili görüÅŸleri, anketin son bölümünde matematik dersinde kullandıkları materyaller, metodlar, sınıftaki öÄŸrencilerin oturma düzenleri, sınıfta kullanılan grup aktiviteleri ile ilgili görüÅŸlerini içeren 30 sorudan oluÅŸmuÅŸtur. Anketteki soru yapıları ÅŸöyle gruplanmıştır: likert-tipi sorular, açık uçlu sorular, ve derecelendirmeye yönelik soru çeÅŸitlerinden oluÅŸmuÅŸtur.

Örnek olay

Örnek olay için dört tane öÄŸretmen adayı seçilmiÅŸtir. Seçim yapılırken adayların, yaÅŸları, cinsiyetleri, staj uygulamasında cebir (algebra) ve verileri kullanmayı (data handling) öÄŸretip öÄŸretmedikleri, matematik notlarının durumu göz önüne alınmıştır. Üç tanesi bayan, bir tanesi erkek olmak üzere koÅŸulları saÄŸlayan dört aday bu çalışma için uygun bulunmuÅŸtur. Bu dört adayın bütün kurs süresince her yaptığı aktiviteler takip edilmiÅŸtir. Bu adaylarla yarı yapılandırılmış görüÅŸme ve gözlemler yapılmış, ve dökümanları incelenmiÅŸtir.

Yarı yapılandırılmış görüÅŸme

GörüÅŸmeler 4 örnek olay örneklemi ile yapılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüÅŸme soruları ÅŸu ÅŸekilde gruplanmıştır: adayın neden matematik öÄŸretmenliÄŸini seçtikleri, matematik dersiyle ilgili daha önceki olumlu ve olumsuz deneyimleri, kendilerine orta ve lise de cebir (algebra) ve verileri kullanmanın (data handling) nasıl öÄŸretildiÄŸi, eski öÄŸrendiklerinin ÅŸimdiki matematik öÄŸrenimlerinde ve öÄŸretimde kendilerini nasıl etkilediÄŸi, üniversitede aldıkları eÄŸitimin nasıl etkilediÄŸi, lise ve üniversite eÄŸitimi arasında fark olup olmadığı, staj uygulamalarını nasıl buldukları, okul dosyası hazırlamanın yararlı olup olmadığı, ders planları ve müfredat hakkındaki düÅŸünceleri ve hangi alanda kendilerini yetersiz gördükleri konularında, yarı yapılandırılmış çeÅŸitli sorular sorulmuÅŸtur.

Ayrıca, üniversite matematik öÄŸretim elemanı ile de yarı yapılandırılmış görüÅŸme yapılmıştır. Bu görüÅŸmenin amacı, araÅŸtırma sorularının cevabına deÄŸiÅŸik bir açıdan yaklaşıp, deÄŸerlendirmektir.

Her bir görüÅŸme 1saat 25 dakika ile 1 saat 55 dakika arasında sürmüÅŸtür. Toplam görüÅŸme süresi 6 saat 55 dakika ve öÄŸretim elemanı görüÅŸmesinin süresi de 1 saat 10 dakika olarak hesaplanmıştır. GörüÅŸmeler bittikten sonra tüm görüÅŸmelerin kayıtları yazılı dökümana dönüÅŸtürülmüÅŸtür. Bu görüÅŸme metinlerinin çalışmada kullanılabilmesi için adayların yazılı izni alınmıştır.

Gözlem

Üniversitedeki matematik öÄŸretmenliÄŸi bölümünde, öÄŸretmen adayları ve üniversite öÄŸretim elemanı cebir (algebra) ve veri kullanma (data handling) konularını öÄŸretirlerken metod derslerinde gözlenmiÅŸtir. Ayrıca, öÄŸretmen cebir (algebra) ve veri kullanma (data handling) konularını öÄŸretirlerken staj uygulamalarında gözlenmiÅŸtir. Adayları staj uygulamalarında gözlemenin amacı, adayların öÄŸrendiklerini nasıl yansıttıklarını görmek içindir. Bunun için doÄŸal gözlem yapılmıştır. Gözlemde, adayların hangi metodları, teknikleri, grup aktiviteleri, kaynakları, araçları kullandıklarına bakılmıştır.

Ayrıca, aday-öÄŸrenci, öÄŸrenci-öÄŸrenci, aday-öÄŸretmen arasındaki iliÅŸkiye de bakılmıştır. Önem arz eden adayın, öÄŸretmenin ya da öÄŸrencinin davranışları ve söyledikleri kayıt edilmiÅŸtir. Gözlemden sonra adayın, sınıfta yaptığı ve kullandığı aktivitelerle ilgili konularda ayrıca görüÅŸleri alınmış ve bunlar not edilmiÅŸtir. Ayrıca adayların dersi iÅŸlerken kullandıkları ders notları, öÄŸrencilerin notları da toplanmıştır. Toplanan gözlem verileri kategorilendirilmiÅŸ ve daha sonra da kodlanmıştır.

Dökümanların incelenmesi

ÖÄŸretmen adaylarının ders planları, kendilerini deÄŸerlendirme dökümanları, yazdıkları ödevler (I ve II), ders anlatırken kullandıkları dökümanlar, öÄŸretmenlik programına baÅŸvuruda bulunurken doldurdukları form, kurs sonunda hangi konuda hizmet içi eÄŸitim alacaklarına iliÅŸkin doldurdukları form, ve üniversite elemanın dönem sonunda uyguladığı anket incelenmiÅŸtir. Ä°ncelemede toplanan dökümanlar tarih sırasına dizilmiÅŸ ve aktif öÄŸrenme ile ilgili maddeleri ne zaman ne kadar kullandıklarına dair frekans ve yüzde tabloları oluÅŸturulmuÅŸtur. Ayrıca tezde bu dökümanlardan bazı bölümlerden kesitler alınıp, araÅŸtırma sorularının cevapları bunlarla da desteklenmiÅŸtir.

Veri toplama metodları olarak ÅŸu metodlar Balıkesir/Türkiye’de kullanılmıştır:

 Anket I

 Leicester’da uygulanan anket Türkçe’ye çevrilerek Balıkesir’de uygulanmıştır. Anket uygulanmadan önce, pilot uygulama yapılmış, pilot çalışmanın sonuçlarına göre bazı sorular ve kelime yapıları deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir. ÖrneÄŸin, pilot çalışma sonunda algebra yerine aritmetik, sayılar, semboller, denklemler; ve data handling yerine, olasılık ve istatistik kelimelerinin kullanılmasına karar verilmiÅŸtir.

Gözlem

 Leicester’ daki gözlemlerde olduÄŸu gibi aday öÄŸretmenler staj uygulamalarında gözlenmiÅŸtir. Ayrıca Balıkesir’ de matematik öÄŸretmenleri de gözlenmiÅŸtir.

Balıkesir’de gözlem için üç matematik öÄŸretmeni ve üç matematik öÄŸretmen adayı seçilmiÅŸtir. ÖÄŸretmenler, 3 yıllık tecrübeli, 13 yıllık tecrübeli ve otuz yıllık tecrübeli olmak üzere Balıkesir’de üç deÄŸiÅŸik okulda öÄŸretmenlik yapan öÄŸretmenlerden seçilmiÅŸtir. Aday öÄŸretmenler hem stajda, hem de üniversitede ders anlatırlarken gözlemlenmiÅŸtir.

Dökümanların incelenmesi

 Leicester’dakine benzer olarak adayların ders plânları toplanıp incelenmiÅŸtir.

ÖÄŸretmen adayının hazırladığı okul dosyalarının incelenmesinde ÅŸu noktalar göz önüne alınmıştır: Dosyalar (planlar, kendilerini deÄŸerlendirme formları, …) genel olarak nasıl hazırlanıyor, aktif öÄŸrenme metoduna göre nasıl dizayn ediliyor, adaylar kendilerini ve öÄŸrencilerini nasıl deÄŸerlendiriyorlar, hangi oturma düzenini, öÄŸretim tekniklerini, metodlarını, materyalleri öÄŸretimleri için nasıl kullanıyorlar?

Çalışmada veri toplama süreci bitmiÅŸ olup, verilerin incelenip deÄŸerlendirilmesi, hala devam etmektedir.

Bulgular ve yorumlar

ÖÄŸretmen adaylarının görüÅŸ, düÅŸünüÅŸ ve davranış ve kullandıkları metod ve tekniklerdeki geliÅŸmeler ve deÄŸiÅŸiklikler adayların öÄŸretirken gerçek uygulamada karşılaÅŸtıkları güçlüklerden kaynaklanmıştır. ÖÄŸretmenlerin ve öÄŸretmen adaylarının ders plânlarına uymadıkları gözlenmiÅŸtir.

Türkiye’deki üniversitelerdeki öÄŸretim elemanları ile okullardaki staj öÄŸretmenler dersi iÅŸlerken sadece takrir, düz anlatım, gösterip yaptırma, ve öÄŸrencilerin anlayıp anlamadıklarını test etmek için soru sorma yöntemiyle öÄŸretim yaptıklarından, öÄŸretmen adaylarının stajdaki uygulamalarında bu metodlar dışında baÅŸka metod kullanmadıkları ortaya çıkarılmıştır. Ä°ngiltere’de ise, üniversitede ve stajda öÄŸretmen adayı her türlü metod ve teknikle üniversitede tanıştırılıp, adayın stajda ve daha sonraki öÄŸretmenlik yaÅŸantılarında kullanmaları için alışkanlık kazandırılmasına çalışıldığı görülmüÅŸtür.

Türkiye’de öÄŸretmen adaylarının aldıkları teorik bilgileri uygulamada güçlükle karşılaÅŸtıkları bulunmuÅŸtur. Ayrıca öÄŸretmen merkezli bir öÄŸretim uygulanmaktadır. ÖÄŸrencinin gereksinimleri, eksiklikleri göz önüne alınmamaktadır. Üniversitedeki öÄŸretim elemanın öÄŸretim teknikleri ve metodları ile okullardaki öÄŸretmenlerin ve öÄŸretmen adaylarının kullandıkları öÄŸretim metod ve tekniklerinin aynı olduÄŸu sonucu bulunmuÅŸtur.

Türkiye’deki ve Ä°ngiltere’de üniversite elemanın ve staj öÄŸretmenin, aday üzerinde etkili olduÄŸu sonucu göz önüne alındığında, üniversite elemanının ve staj öÄŸretmenin yetiÅŸtirilip, aday öÄŸretmenlere örnek olmaları saÄŸlanmalıdır.

Bu çalışma, öÄŸretmenlik kurs programlarının tasarlanmasında, programa yeni öÄŸretim metodlarının ilave edilmesinde ve daha sonra yapılacak araÅŸtırmalar için teori ve metodoloji olarak bir örnek olacaktır.