Ä°STANBUL - Beyazperdede hüküm süren, çiçeÄŸi burnunda dört Oscar'lı ünlü ÅŸizofren matematikçi dâhi John Nash'ın yaÅŸamını konu alan 'Akıl Oyunları'nın saltanatı tüm ihtiÅŸamıyla devam ederken, bir baÅŸka matematik dâhisinin yaÅŸamöyküsü de bugünlerde tiyatroda seyirci karşısına çıkıyor. 

Turing'in yaÅŸamöyküsü üzerine kurulu Hugh Whitemore'un 'Sonsuz Döngü' oyunu Tiyatro Stüdyosu'nda Ahmet LevendoÄŸlu çevirisi ve rejisiyle sahneleniyor. Alan Turing'i Mehmet Ali Kaptanlar'ın canlandırdığı oyunun diÄŸer rollerinde ise Özgür Erkekli, Zeynep Efser Erkekli, Serda Kordeler Aktuna, Murat Kılıç ve Emrah ElçiboÄŸa var. II. Dünya Savaşı sırasında Alman ordusunun 'enigma' haberleÅŸme ÅŸifresini kıran Ä°ngiliz ekibinin beyni olan Alan Turing, belki John Nash gibi bir ÅŸizofren deÄŸildi.

Ancak kuÅŸkusuz o, 'zor' ve 'savruk' kiÅŸiliÄŸinin yanına eklenen 'eÅŸcinsel'liÄŸi yüzünden, Nash'ten daha trajik bir yaÅŸamın kahramanıydı. 42 yaşında intihar ederek yaÅŸamına son veren dâhi Turing'in 'enigma' ÅŸifresini nasıl kırdığı bugün hâlâ bilinmiyor. Bu sırrın Ä°ngiliz devleti yetkililerince 50 yıl gibi bir sürenin dolmasından sonra açıklanması bekleniyor. Ve bir görüÅŸe göre bu sürenin dolmasına yalnızca birkaç ay kaldı! Yönetmen Ahmet LevendoÄŸlu ile 'Sonsuz Döngü' üzerine görüÅŸtük.

Hitler'in saÄŸ kolu Albert Speer'i konu alan 'Dünyanın BaÅŸkenti/Speer'in ardından Tiyatro Stüdyosu, yine 20. yüzyıla damgasını vurmuÅŸ bir karakteri sahne üzerine taşıyor. Bu tür insanların yaÅŸamını konu alan tekstlerin nasıl bir cazibesi var?

Bu tür insanlar, insanlığa yol gösteren ve dolaylı da olsa insanlığın yaÅŸamını geliÅŸtiren ve zenginleÅŸtiren, çaÄŸları yönlendiren kiÅŸiler. Bu yüzden olaÄŸanüstü önem taşıyorlar. Ancak doÄŸrudan doÄŸruya bu sahneleme baÄŸlamında ne anlama geliyor dersen... Ä°lle de bu insanları seçip onlar üzerinden tiyatro yapmak diye bir derdimiz yok. Özellikle Turing ve elbette Speer dramatik kiÅŸilikeri ön plana çıkan insanlar. Kendi yaÅŸamlarında drama potansiyeli barındıran kiÅŸilikler. O nedenle teatral açıdan bize çok çekici geliyorlar.

'Sıra dışı, 'zor' ve 'savruk' bir karakter olan Alan Turing, birçok dâhinin olduÄŸu ya da olması istendiÄŸi gibi 'deli' deÄŸil...
Turing'in dağınık bir yaÅŸamı var. Sözünü sakınmıyor. AÄŸzına gelen her ÅŸeyi, hatta bazen kendini kızdıracak biçimlerde bile pat diye söyleyebiliyor. Bu özelliÄŸi yüzünden söylediÄŸi tek bir cümle yüzünden 'düzen'in suç diye tanımladığı bir durumundan ötürü hapse kadar gidebiliyor. Ama huyundan asla vazgeçmiyor. Bilimadamı olarak ise iki tane önemli baÅŸarısı var. Yapay zekâ kavramının ilk üreticisi. Bunun uzantısında da pek çoklarının tanımına göre bilgisayarın fikir babası. Bir diÄŸer özelliÄŸi de savaÅŸta enigma' ÅŸifresini kıran ekibin beyni olması.

Alan Turing'in 'düzen' tarafından dâhiliÄŸiyle' ödüllendirilirken, cinsel yönelimlerinden ötürü cezanlandırılmak istenmesi onu bir 'ikilemin' içine çekmiyor mu?

'Karşı taraf' açısından ele alırsak, öyle bir düzen var ki; neredeyse tek başına ülkeyi savaÅŸtan baÅŸarıyla çıkarmış bir kiÅŸi olarak Alan Turing 'düzen' tarafından övgülerle karşılanıyor, en yüksek niÅŸanlara layık görülüyor. Ama yine aynı 'düzen' o günkü yasalar çerçevesinde adamı mahkûm ediyor. Buradaki ikilem, oyunun temelinde yatan ve bizim de önemle üzerinde durduÄŸumuz bir nokta.

'Matematik', 'ÅŸifre' ve 'yapay zekâ' gibi çok da fazla hâkim olunamayan kavramların ekseninde, sürekli 'flashback'lerle çevrili 'Sonsuz Döngü' sahnelenme açısından 'zor' ve 'riskli' bir oyun deÄŸil mi?

Seyircinin zekâsına güvenmeyi tercih ediyoruz. Fazla karmaşık bir ÅŸeyi izleyici anlamaz düÅŸüncesine girerseniz, o yolun sonu yok. Oradan geri çekile çekile çok anlamsız noktalara kadar gelebilirsiniz.

Ä°zleyici dediÄŸimiz ÅŸeyin toplu zekasına güvenerek yola çıkmak gerekir. Evet karmaşık bir metin, üç tane uzun, teknik açıklamalarla dolu tiradı var. Ä°zlenmesi zor olacaktır. Ama o noktada güvendiÄŸimiz metnin çatısının ve genel mantığının çok doÄŸru olamasıdır. Ve tabii Mehmet Ali gibi oyuncunun Turing'i oynaması çok önemli.

'Sonsuz Döngü', nisan sonuna kadar her pazartesi saat 19.00'da Ä°ÅŸ Sanat'ta. Tel: 0212 316 10 83

10.04.2002

Kaynak: Radikal