Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite teÅŸhisiyle ilköÄŸretim çağındaki on binlerce çocuk gereksiz yere uyarıcı ve antidepresan ilaç kullanıyor. Hâlbuki ilaçsız yöntemlerle teÅŸhis ve tedavi de mümkün. Ama nedense Türkiye’ye getirilmiyor. 

Hiperaktivite', ‘dikkat eksikliÄŸi’ ve ‘öÄŸrenme zorluÄŸu'; son yılların en çok tartışılan ve giderek önem kazanan rahatsızlıklarından

AraÅŸtırmalara göre ABD’deki çocukların yüzde 3 ila 5’i dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸu yaşıyor. Ä°ngiltere’deki oran, yüzde 1’in altında. Türkiye için ÅŸu anda net bir orandan söz edilemiyor. Bu rahatsızlıkların çok tartışılmasının arka planında, tedavi amacıyla bazı uyarıcı ve antidepresan ilaçların kullanılması var.

TeÅŸhis konulan ve söz konusu ilaçlardan verilen çocuk sayısı her geçen gün artıyor. Maryland Üniversitesi’nden Prof. Dr. Julie Magon Zito, 2000 yılında yaptığı bir araÅŸtırmada, 4 yıl içinde antidepresan ilaç kullandırılan çocuk oranında yüzde 200 artış belirliyor. Ä°laçlardan bazıları bir hayli ağır. Prof. Zito, ABD’nin kuzeyindeki 200 bin çocuÄŸun durumunu inceliyor. 2-5 yaÅŸ diliminde ağır ilaç tüketim oranı yüzde 1,25. 6-12 yaÅŸ grubunda oran yüzde 3’e fırlıyor. Ä°laçların çocukları nasıl etkilediÄŸine dair zıt görüÅŸler ortaya atılıyor. Beyaz Saray, etkiyi belirleyecek araÅŸtırmalara fon desteÄŸi çıkıyor. Ä°laç firmaları yetiÅŸkinlerdeki olumlu sonuçlara bakarak iyimser konuÅŸsalar da, gerçek ÅŸu ki, ilaçların çocukları olumsuz etkileyip etkilemediÄŸi henüz bilinmiyor. Türkiye’deki uzmanlar da birbirinden çok farklı görüÅŸler beyan ediyor.

Acaba hiperaktivite, dikkat eksikliÄŸi ve öÄŸrenme zorluÄŸunun belirtileri birbirleriyle nerede kesiÅŸiyor ve ayrışıyor? Hangi çocuklar uyarıcı ve antidepresan ilaç kullanmalı? Bu rahatsızlıklar niçin oluÅŸuyor ve nasıl teÅŸhis ediliyor? TeÅŸhisler ne kadar isabetli? Hatalı teÅŸhis sebebiyle boÅŸu boÅŸuna ağır ilaç tedavisi uygulanan çocukları nasıl bir akıbet bekliyor? ABD, Kanada ve Japonya ile Avrupa ülkelerinde baÅŸvurulan ve rahatsızlıkları yüzde 97 oranında teÅŸhis eden testlere Türkiye’de neden raÄŸbet edilmiyor? Ä°laçsız tedavi mümkünken, Türkiye’de neden yaygınlaÅŸmıyor? Ebeveynleri çok yakından ilgilendiren bu soruları uzun süre ABD’de eÄŸitim ve araÅŸtırma çalışmalarına katılan Psikiyatrist Tanju Sürmeli’ye yönelttik.

-Hiperaktivite bir hastalık mıdır? Dikkat eksikliÄŸi, beraberinde mi görülür, ya da o ayrı bir olgu mudur? Bu arada öÄŸrenme güçlüÄŸü nasıl deÄŸerlendirilmeli? Ebeveynler belirtilerle karşılaÅŸtığında ilk baÅŸta ne yapmalı?

Beynimizin ön tarafında dikkat ve konsantrasyonla ilgili bir bölge var. Akademik baÅŸarımız için dikkatimizi vermemize yarıyor. Bu bölgenin yan kısımlarında, dürtüsel davranışlarımızı kontrol eden bir yer var. Beynimizin orta arka kısmında hiperaktiviteyle daha baÄŸlantılı bir bölge var. Ön bölge ile arka bölge arasında bir düzen olmalı. Kimyasal ve elektriksel düzensizlik oluÅŸtuÄŸunda; dikkat, konsantrasyon, motivasyon ve hiperaktivite problemleri ortaya çıkıyor. Hiperaktivite ne? Kendisini durduramayıp durup düÅŸünmeden hep hareket halinde olması; dürtüsel davranışlarda bulunması, oturup yarım saat 45 dakika bir dersi saÄŸa sola bakınmadan kendini verip dinleyememesi. Ya da oturarak yapması gereken bir iÅŸte zorlanması. .

-Bu çocukların saldırgan davranışların da söz ediliyor?

Hiperaktivite ile saldırganlık arasında benzerlik görülse bile, tıbbi açıdan farklılar . Agresivite dediÄŸimiz saldırganlığın beynin ön bölgesi ile baÄŸlantısı var. Ama her hiperaktif çocuk saldırgan, her saldırgan da hiperaktif deÄŸil. Ä°kisi bir arada da olabilir ama saldırganlık hiperaktivitenin bir sonucu deÄŸil. Hiperaktivitede bir kontrol problemi var. Bu problem saldırganlık gibi davranış problemlerine yansıdığında hiperaktiviteyle beraber saldırganlık ortaya çıkmakta…

-Peki dikkat eksikliğini nasıl tanımlamalıyız?

Normalde 6 yaÅŸ grubu 20 dakika dikkatlerini verebilmeli. Dikkati koptuÄŸunda birkaç dakika dinlenip toparlanarak bir 20 dakika daha verebilmeli. Bunu yapamayanlar dikkat eksikliÄŸi içindedir. Derste 5-10 dakika sonra sıkılırlar. Dikkatlerini veremez, konuÅŸmaya baÅŸlarlar. Komik ÅŸeyler yapmaya yeltenirler. Komik ÅŸeyler yapıldığında gülerler. Cama bakarlar. Dürtüsel olarak arkadaÅŸlarını iterler, onlara kâğıt atarlar. Derste baÅŸka ÅŸeyler düÅŸünürler. Kalem ve silgiyle oynarlar. Defteri, kitabı, sırayı karalarlar; bir ÅŸeyler çizerler. Bunları birer dakika yaptığını düÅŸünün. Dikkatini toplamada zorlanan; eve geldiÄŸinde de kendi başına oturup ders çalışamayan bir beyin…

TEÅžHÄ°STE HATA YAPILMAMALI

-Hiperaktivite ile dikkat eksikliÄŸi arasındaki iliÅŸki birliktelik mi, aralarında sebep-sonuç iliÅŸkisi de var mı?

Yalnızca dikkat eksikliÄŸi grubu var. Dikkat eksikliÄŸi ile hiperaktivite beraber olan grup var. Hiperaktivitesi öne çıkmış, dikkat eksikliÄŸi az olan ya da hiç olmayan grup da var. Beynin elektriksel ve kimyasal düzensizliklerinde ifade ettiÄŸiniz sübjektif soruyu cevaplamak çok zor. Çünkü bir network problemi oluyor. Hangisi öbürünü tetikledi? Bu mu onu çıkartıyı açıklamak çok zor. Yalnız dikkat eksikliÄŸi olan çocuklarda özel öÄŸrenme zorluÄŸu da olabiliyor.

-ÖÄŸrenme zorluÄŸu dikkat eksikliÄŸinin tabii bir sonucu deÄŸil mi zaten? Yani çocuk dikkatini veremediÄŸi için öÄŸrenemiyor…

Hayır, bir de ayrıca öÄŸrenmeyle ilgili merkezleri var beynin. ÖÄŸrenme merkezleri beynimizin kulaklarımızın hemen arkasındaki temporal dediÄŸimiz bölgede. Burada elektriksel ve kimyasal düzensizlik olanlar var. Ayrıca bir kısmında dikkat problemi var bu çocukların. Hiperaktif grupta ayrıca temporal bölgeleri etkilenmiÅŸler de var. O kadar birbirleri içine girmiÅŸler ki, Bunları sübjektif olarak ayırt edebilmek zor. Hele hastanın 10-15 dakika görülebildiÄŸi yoÄŸun merkezlerde daha da zor.

-Sırası gelmiÅŸken; otizmdeki öÄŸrenme zorluÄŸu ile bir iliÅŸki söz konusu mu acaba?

Onlar tamamen farklı. Otizmde yeteri kadar beyin hücrelerinin yapılmadığına; o bölgelerin çok iyi geliÅŸmediÄŸine ve baÅŸka bölgelerin kontrolü aldığına dair yayınlar var. ÖÄŸrenme zorluÄŸunda sol ile saÄŸ beyin arasında zeka skorları açısından 10-15 puan fark oluyor genelde. Bunların bir kısmı dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite hastalığını da beraber taşıyor. Sadece öÄŸrenme zorluÄŸu çeken bir grup var. Bunun yanı sıra dikkat eksikliÄŸi grubuna ya da dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite grubuna giriyor bazıları. Özel öÄŸrenme zorluÄŸu içindekilerden bazıları dikkat problemi yaşıyor ama dikkat eksikliÄŸi hastalığı grubuna girmiyor. Kimi çocuklarda dikkat eksikliÄŸi var; ama dikkat eksikliÄŸi hastalığı grubuna ve özel öÄŸrenme zorluÄŸu grubuna girmiyor.

-Dikkat eksikliÄŸi ile özel öÄŸrenme zorluÄŸu arasındaki sınırları biraz daha netleÅŸtirebilir miyiz?

Özel öÄŸrenme zorluÄŸu grubunda dikkat eksikliÄŸi; hatta yüzde 75’inde hiperaktivite de olabilir. Genelde okuma, yazma, matematik ve algılamada daha belirgin belirtileri olan çocuklardır. Daha geri kalmışlardır yaÅŸ gruplarına göre. Anne babadan ve ana okulundan alınan hikâyelerde öÄŸrenmeyle ilgili problemleri daha üst seviyededir. Matematik baÅŸarısı oldukça kötüdür. Ama aynı zamanda okumada, anlatmada, kendini ifade etmesinde de zorluk olabilir. OkuduÄŸu bir ÅŸeyi organize bir ÅŸekilde anlatamayabilir. Ya da bu belirtilerden bir tanesini taşıyabilir. Birkaç tanesini çok iyi yaparken bir ÅŸeyi baÅŸaramaz. Öte yandan örneÄŸin sevdiÄŸi derste çok baÅŸarılı olur. Mesela resimde. SaÄŸ beyini çok iyi geliÅŸmiÅŸtir çünkü. Sözel ve sayısal performans sol beyinin geliÅŸmesiyle ilgilidir.

ÇOCUK SEVDİĞİ KONUYA DÄ°KKAT KESÄ°LEBÄ°LÄ°R

-Hiperaktif ve dikkat eksikliÄŸi içindeki çocukların bazı iÅŸleri yaparken saatlerce oturabilmesinin sebebi bu mu?

Beynimizin ön kısmı akademik baÅŸarı, motivasyon ve dikkat merkezimizdir. Dürtüsellik de buradan saÄŸlanır. Ders ya da öÄŸretmen sevilmese de baÅŸarıyı saÄŸlayan merkez. Beynin orta kısmında ‘limbik’ dediÄŸimiz bir sistem daha var. Anne karnındayken geliÅŸiyor. SevdiÄŸimiz ÅŸeylere ilgi duymamızı saÄŸlıyor. Beynimizin ön kısmındaki bölge düzenli çalışmasa da limbik sistem dikkat ve konsantrasyonumuzu sevdiÄŸimiz bir iÅŸe yönlendirmemiz için devreye girebilir. Bu durumda anne baba der ki: "Bak iÅŸine gelince saatlerce bilgisayarın başında her ÅŸeyi yapıyor. Ama ders çalışmak iÅŸine gelmiyor." Hayır, öyle deÄŸil iÅŸte. ÇocuÄŸu sevdiÄŸi konulara ilgi gösterten beynin orta kısmındaki bölüm hasarsız, aktif, çalışıyor. Bu bölüm, öÄŸretmeni sevdiÄŸinde matematik, fizik, Türkçe gibi derslerde bile devreye girebilir. Ya da bu derslerde geçen sevdiÄŸi bir konuda da iÅŸlev kazanabilir. Böylece o derste ya da konuda akademik baÅŸarıyı yakalayabilir çocuk.

-Çocukların beyinlerinin iyi çalışmasında anne babaların rolü de söz konusu mu?

Beyinlerin iyi çalışmamasında önemli faktörlerden biri de ebeveynin tarzı. Yapamayan bir çocuÄŸa yapacaksın diye baskı kurulmamalı. AÅŸağılayıcı sözler söylenmemeli. Dayak asla. Bu davranışlardan hiçbiri beynin iyi çalışmasına yol açmaz. Böyle bir bilimsel çalışma yok dünyada. Bir beyin bir ÅŸeyi yapamıyorsa, taciz ettiÄŸiniz ölçüde yapamayacak hale geliyor. Daha da kötü duruma düÅŸürüyorsunuz. Ä°kincisi kurallar koymayı ;durup, düÅŸünen bir beyin olmayı öÄŸretsinler çocuklarına. Hayır demeyi, dediklerinde, çocuk aÄŸlayıp zırlarsa, pes edip ‘evet’ dememeyi öÄŸrensinler. Yüzde 85 koydukları kuralda kalsınlar. Çünkü çocuklarının beyinlerinin geliÅŸmesini etkiliyorlar.

-Peki bu geliÅŸim hangi yaÅŸlarda oluyor, dışardan ne kadar etkilenebilir beyin bu süreçte?

Ä°ki yaşından itibaren etkilenir. 1,5 ile 7 yaÅŸ grubu arası çocuklar izlendi. Televizyon ve bilgisayarla çok daha fazla uÄŸraÅŸan çocuklarda dikkat ve öÄŸrenme zorluÄŸunun okul döneminde çok daha yoÄŸun olduÄŸunu gördüler. Bu, manyetik alan ve elektrik akımının saÄŸlıksız dalgaları artırdığını gösteriyor.

-BaÅŸka neler etkiliyor beynin geliÅŸimini?

Beslenme. Bizim gibi ülkelerde karbonhidrat ağırlıklı beslenme çok fazla. Oysaki beyin; yüzde 80 oranında proteine, yüzde 20 de glikoz ve karbonhidrat türü besinlere ihtiyaç duyuyor. Bizde tam tersi.

-Hiperaktivite ve dikkat eksikliÄŸi türü rahatsızlıklar hangi yaÅŸlarda teÅŸhis edilmeli ve tedaviye baÅŸlanmalı?

Çocuk ana okuluna gidiyorsa dikkat eksikliÄŸi ve öÄŸrenme zorluÄŸu orada belirtilerini gösterir. ABD’de 3-3,5 yaşında durumu tespit edilen çocuklar var. Biz de erken yaÅŸta görebiliriz. Ama daha ziyade ilkokul birinci sınıfın ilk 6 aylık döneminde teÅŸhis konulur. Sıkıntı yaÅŸanırsa doktordan yardım alınır.

-Teşhis nasıl olmalı?

Tabii ki klinik gözlem birinci derecede önemli Buna yeterince zaman ayrılmalı ÇocuÄŸun bakıcısına ve öÄŸretmenine kadar gidilmeli. ABD’ de geliÅŸtirilen yöntemler var. 1998’de FDA onayı aldı. Beynin elektriksel akımına bakılıyor. Sonuç kaydediliyor. Bir veri tabanında kendi yaÅŸ grubuyla karşılaÅŸtırılıyor. Bu yöntemle çocukta öÄŸrenme zorluÄŸu mu, hiperaktivitemi , dikkat eksikliÄŸi mi söz konusu; yüzde 97 oranında belirlenebiliyor.

DÄ°JÄ°TAL EEG VE TOVA TESTLERÄ°

-Neurofeedback yöntemindeki gibi mi?

O iÅŸin tedavi aÅŸamasında kullanılan bir yöntem. Dijital EEG teÅŸhis yöntemi. Bir de ayrıca TOVA testi var. Bu da ABD’de çok yaygın. Görsel ve iÅŸitsel dikkat 22 dakika boyunca bilgisayarda ölçülüyor. Dürtüsellik ve beynin hızı ölçülüyor. Bu yöntemde de hiperaktivite dikkat eksikliÄŸi yüzde 85 oranında ayırt edilebiliyor. Batı’daki üniversitelerde kullanılıyor. Tedavide, ritalin ilacı mı etkili, yoksa Neurofeedback mi etkili, bu testle belirleniyor. Son teÅŸhis unsuru kan testi. Bu çocuklarda yüzde 80 oranında B 12 vitamin eksikliÄŸi görüyorum. Anemi (kansızlık) da var. Türk halkının büyük kısmında emilim problemi söz konusu. B 12 sinir hücrelerini besleyen en önemli vitamindir. Bunun eksikliÄŸi dikkat problemi, öÄŸrenme zorluÄŸu yapıyor. Felç bile.. Hiperaktiviteye olan çocuÄŸun ÅŸikayetlerini daha da artırabiliyor.

-Dışarıdan çocuk hiperaktif görünüyor… Ama gerçekte hiperaktif deÄŸil. Bu nasıl ayırt ediliyor?

Yüzde 97 hassasiyetle durumu gösteren test (dijital EEG) ile TOVA testinde iÅŸaret görülmediÄŸinde ebeveynin çocuÄŸa uyguladığı yetiÅŸtirme tarzına bakıyoruz. Ebeveyn kural koyamıyor, çocuÄŸun her istediÄŸini yapıyorsa, bunun deÄŸiÅŸtirilmesi gerektiÄŸini söylüyoruz.

-Diyelim ki, hastlık ebeveynle ilgili…

Davranışsal geliÅŸse de sonuçta beyin etkileniyor ki hiperaktivite oluÅŸuyor. Davranışlar deÄŸiÅŸtirildiÄŸinde, beynin hiperaktivite yol açan bölümündeki bozukluk iyileÅŸiyor.

-Yüzde yüz iyileÅŸme oluyor mu?

Her hiperaktivite, dikkat eksikliÄŸi ve öÄŸrenme zorluÄŸu beyindeki ilgili bölümlerin bozulması ya da ebeveyn yetiÅŸtirme tarzıyla oluÅŸmuyor. Çocukluk döneminde geçirilmiÅŸ ufak tefek travmalar, kafa çarpmaları gibi olaylar da bu hastalıklara sebep olabiliyor. Dijital EEG ile bu travmalarda beyinde elektrik düzensizliÄŸi oluÅŸtuÄŸunu görebiliyoruz. Diyebiliyoruz ki, dikkat eksikliÄŸi genetik deÄŸil; kafa travmasıyla oluÅŸmuÅŸ, beynin ÅŸu bölgesi etkilenmiÅŸ. Ya da hiperaktivitesi genetik olarak geçmedi ona. Bu çocuklar boÅŸu boÅŸuna yıllarca ilaç kullanıyor.

-Peki, bu çocuklar nasıl iyileÅŸecek?

Bir elektrik akımı düzensizliÄŸi tespit edildiÄŸinde nöroterapi uygulanmalı. Neurofeedback var.

-Dijital EEG, Türkiye’de yaygın mı?

Değil. Biz hastalarımıza kullanıyoruz.

-Türkiye’de neden yaygın deÄŸil?

ABD Nöropsikiyatri BirliÄŸi AraÅŸtırma Komitesi, 2006 yılında bir defa daha, dikkat eksikliÄŸi ve öÄŸrenme zorluÄŸunun ‘Nörometric Analiz’ dediÄŸimiz beynin elektrik akımına bakıp veri tabanında incelemeyle, ayrılabileceÄŸin kanıtlanmış olduÄŸunu kabul ettiÄŸini duyurdu.

-FDA onayı bize neyi ifade ediyor?

FDA onaylı bir yöntemi kullanmaları için bilim adamlarının literatürü okuması lazım. Okusalar, bu iÅŸe baÅŸlarlar. Hiç vazgeçmezler.

-Tıp fakülteleri ve eÄŸitim hastanelerinde de mi yapılmıyor?

Yapılmıyor. Beynin elektrik akımını analiz edebilmek için, bilim adamının veri tabanını satın almazı lazım. Kullandığım veri tabanı dünyada belirli üniversite ve kliniklerde var. ABD’de yaygın. Hollanda, Belçika, Almanya, Fransa ve Ä°sviçre gibi Avrupa ülkeleri ile Kanada ve Japonya’da kullanılıyor.

-Dijital EEG ile başka hangi psikiyatrik rahatsızlıklar incelenebiliyor?

Aynı yöntemle depresyon olup olmadığına da bakabiliyoruz. Bazen ‘dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite hastalığı', ‘manik depresyon’ ile karıştırılabiliyor. Manik depresif dediÄŸimiz bir hastalık var. Hastalığın bazı dönemlerinde kiÅŸiler aşırı hareketli ve enerji dolu olabiliyor; dikkat problemi yaÅŸayabiliyor. Bu gerçek atlanarak, bu hastalara da dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite tanısı konuyor. Dijital EEG ile manik depresyon da yüzde 92 oranında belirlenebiliyor.



Ä°LAÇ KULLANIMI VE Ä°LAÇSIZ TEDAVÄ° NÖROTERAPÄ°

Bir defa özel öÄŸrenme zorluÄŸunda ilaç önerilmiyor. Onun tedavisi eÄŸitim. Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivitede genellikle ritalin kullanılıyor. Prozac türü antidepresif ilaçlar ise beraberinde depresyon da varsa dikkat eksikliÄŸi hastalarına kullandırılıyor. Ama iÅŸin doÄŸrusu çocuklara ilk etapta, çok gerekmiyorsa antidepresan verilmemeli. Çünkü antidepresanların çocuklardaki etkilerine dair araÅŸtırma verileri yok henüz. Neurofeedback yöntemi (Nöroterapi, ilaçsız tedavi biçimi) 1998 yılında FDA tarafından onaylandı. ABD Nöropisikiyatri BirliÄŸi, 2006’da bir defa daha Dijital EEG ile dikkat eksikliÄŸi, hiperaktivite ve öÄŸrenme zorluÄŸu türü hastalıkların teÅŸhis edilebileceÄŸini kabul ettiÄŸini duyurdu. Neuromedric analizi iki türü var. Biri 6 yaÅŸ grubu üstüne, diÄŸeri de sıfır yaÅŸtan itibaren yapılıyor. Dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite hastalarının yüzde 30’u yaÅŸ ilerledikçe hiperaktivitelerinden kurtuluyor. Ama dikkat ve konsantrasyon problemi hayat boyu devam ediyor. Tabii ki ilaç kullanımı da.



Ä°LAÇLAR BAÄžIMLILIK YAPIYOR

TeÅŸhis boyutundaki arızalar, tedavi sürecini de etkiliyor ÅŸüphesiz…

Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite hastalığında 1937’den beri genel olarak uyarıcı özelliÄŸe sahip ritalin adlı ilaç kullanılıyor. Uzun yıllardır yapılan kontrollü grup çalışmalarında, dikkat ve konsantrasyon problemi ile hareketliliÄŸi azalttığı tespit edilmiÅŸ. ÖÄŸrenmede kolaylık saÄŸlıyor. ÖÄŸrenme zorluÄŸu daha yoÄŸun, baskın grupta ritalinin etkisi kanıtlanmış deÄŸil.

-Bu grup için ne yapılmalı?

Bu grup için özel eÄŸitim tavsiye ediliyor. Son 15-20 yıldır ABD’de uygulanan neurofeedback (beyindeki elektrik akımı bozukluÄŸunu, beynindeki bu dalgaları kiÅŸinin kendisine izlettirerek düzeltmeye çalışan; yani beyindeki hastalığı beynin kendi gücüyle iyileÅŸtirmeyi amaçlayan ilaçsız bir yöntem) tedavisinin, özel öÄŸrenme zorluÄŸunu yüzde 80-85 oranında iyileÅŸtirdiÄŸi görüldü. Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite hastalarında da yüzde 75-80 oranında baÅŸarı elde edildi.

-İyileşme kalıcı mı?

Kalıcı olduÄŸunu görüyoruz. 6 senedir Türkiye’de uyguluyorum. Bir ayda düzelen çocuk da var; iki üç ayda düzelen çocuk da.

-İlacın ne kadar kullanılması gerekiyor?

Hayatı boyunca ilaç kullanmak zorunda olan çocuklar var. Ä°lacı bıraktığınızda ÅŸikâyetler tekrar ortaya çıkıyor.

-Ä°laç tedavi sürecinde neyi saÄŸlıyor?

Ä°laç beynin kimyasal maddesini etkiliyor ama istediÄŸimiz düzeyde elektrik akımını etkilemiyor. O yüzden de tedavi kalıcı olmuyor. Püf noktası burada zaten. Yalnızca kimyasal olay deÄŸil, ciddi elektrik akımı düzensizliÄŸi var. Neuroterapide, elektrik akımını düzeltmeyi baÅŸarabiliyorsunuz. DüzelttiÄŸinizde o bölge kimyasal yapısını da düzenliyor.

-Ritalin ne ilacıdır?

Uyarıcı, kokain gibi etkisi olan kırmızı reçete ile verilen bir ilaç.

-Kokain gibi derken…

Beyni uyarıyor. Mesela kamyon ÅŸoförleri kullanıyor. Tıp öÄŸrencilerinin önemli bir kısmı sınavlara hazırlanırken içiyor. Çünkü çok daha kolay ellerine geçiriyorlar bu ilaçları. Daha uzun süre uykusuz kalmalarını saÄŸlamak, dikkatlerini uzun süre verebilmek için içiliyor.

-Niye kırmızı reçete ile satılıyor?

Bağımlık yapma olasılığı sebebiyle.

-Bağımlılık konusunu biraz açar mısınız?

Yale Üniversitesi Çocuk Psikiyatrisi Bölümü’nde çalışır ve eÄŸitimimi de yaparken bu konuda epey bir literatür okudum. O literatürde diyor ki, ‘ritalin hiperaktif ve dikkat eksikliÄŸinin yanı sıra, davranış bozukluÄŸu gösteren, agresif, tutturucu, inatçı olan gruba verildiÄŸinde bağımlılık yapma olasılığı daha fazla.' Öbür grupta genelde bağımlılık yapmıyor. Ama geçenlerde bundan daha önemli bir veri çıktı ortaya. Ä°ki sene önce, Houston Kanser Merkezi’nde 12 çocukta ritalin verilmeden önce kanser markerleri ölçüldü. Ritalin verildikten üç ay sonra yeniden markerler ölçüldüÄŸünde üç katı artış görüldü. Yani bu çocuklardaki kanser riski, ritalin almayanlara göre üç kat artırıyordu. Mutlaka kanser olacaklar denemez. Ama 12’de 12 olması çok önemliydi. Merkez çalışmayı yayına yolladıkları gün web sitelerine de koydu. Bulguların çok önemli olduÄŸuna inandıkları için.


ÇOCUK DAHA DA HASTA OLUYOR

-BaÅŸka ilaçlar da veriliyor çocuklara, mesela prozac…

Çocuktaki dikkat eksikliÄŸi ve hareketlilik bazen manik depresif hastalığı kökenli olabiliyor. Bunlara prozac ya da baÅŸka bir antidepresan verip dikkatlerini düzeltmeye çalıştığımızda, manik atağı tetiklenebiliyor. Neuromedric analiz dediÄŸimiz veri tabanı bu yüzden çok önemli. Dijital EEG ile baktığımızda rahatsızlığın hangi veri grubuna girdiÄŸini tespit ediyoruz. Dikkat eksikliÄŸi mi, öÄŸrenme zorluÄŸunu mu, kafa travması mı, aile yetiÅŸtirme tarzından mı kaynaklanıyor vs? O zaman ilaç kullanılacaksa da daha bilinçli olunuyor. Bir kere dikkat eksikliÄŸi grubuna girmiyorsa çocuÄŸa ritalin verilmemeli. Depresyon grubuna giriyor, peki hangisine? Ya manik depresyonsa. Manik depresyon grubundaki çocuÄŸa prozac verdiÄŸinizde onu daha çok manik yapıyorsunuz. Manik, ne demek,? Kontrolden çıkmak, aşırı hareketli, hırçın ve yüksek enerjili olmak. Ayrıca kafa travmasında beyinlerinin saÄŸ tarafı etkilenen çocuklara antidepresan ilaç verdiÄŸinizde onlarda manik tabloya benzer bir durum ortaya çıkabilmekte.

-Hangi durumlarda hiç ilaç kullanılmaması gerekiyor?

Ebeveynin yetiÅŸtirme tarzı ve beslenme kaynaklı rahatsızlıklarda EEG normal ise kullanılmamalı. Ebeveyne ‘Tarzını deÄŸiÅŸtir, olmadı mı getir bir daha görelim’ diyoruz. Antidepresanların bir baÅŸka neticesi de çocuÄŸu sinirli, ajite hale sokar. Ä°ntihar düÅŸünceleri oluÅŸturur. Antidepresan ilaçlar beyinde bir takım ÅŸekilleri, sistemleri, networkları olumsuz yönde deÄŸiÅŸtiriyor. ABD’de birçok psikiyatrist çocuklarda antidepresyon ilaçlarının iyilikten çok zarar verdiÄŸini düÅŸünüyor. Prozac, beyinde 45 gün kalıyor. Ritalin, 4 ile 12 saat arası. Nöroterapinin yan etkisi yok.

-Kendi çalışmalarınızdaki baÅŸarı oranı nedir?

Önemli bir grup bize dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite tanısı almış olarak geliyor. Biz ilaç denemesinden sonra da iyileÅŸme olmayınca gelinen son adresiz. Bir de ilaçsız bir yöntem kullandığımız için tercih ediliyoruz. Bütün testleri yaptığımızda bir de bakıyoruz ki, çocukların önemli bir kısmı yanlış teÅŸhis almış.

-Ne gibi?

Dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite teÅŸhisi almış. Ama aslında çocuk özel öÄŸrenme güçlüÄŸü içinde.

-Ä°laç kullanması gerekmeyen grup yani.

Evet, zaten ilaç da etki etmemiÅŸ.

Önemli bir kısmına baktığımızda dikkatlerinden çok dürtüselliklerinde problem var. Ama dikkat probleminden söz ediyor. Hâlbuki dürtüsel olduÄŸu için çocuk normal olan dikkatini bile kullanamıyor. Bunu da TOVA testiyle ayırt edebiliyoruz.

-Bu test nasıl yapılıyor?

Bilgisayar ortamında yapılıyor. Bu test dikkati ve konsantrasyonu ölçüyor. Karşınıza bir görüntü geliyor. Yukarda çıkarsa bir düÄŸmeye basıyorsanız. O görsellikle, dikkatle ilgili. AÅŸağıda çıkarsa basmıyorsunuz. AÅŸağıda çıkınca basarsanız dürtüsel davranıyorsunuz. Bu test ABD’de çok yaygın. Bu çocuklarda özel öÄŸrenme zorluÄŸunun daha yoÄŸun olduÄŸunu görüyoruz. Bu çocukların ilaca cevap vermemesinin sebebi de bu. Bir kısmının da geçirilmiÅŸ kafa darbelerinden kaynaklandığını görüyoruz. Nöroterapiyle ÅŸikayetlerin kalktığını görüyoruz. KaraciÄŸeri, böbreÄŸi, beyni geliÅŸme durumunda. Uzun seneler bu ilaçlar kontrolsüz bir ÅŸekilde tüketiliyor. Aileler, ‘ÇocuÄŸumuzda bir geliÅŸme olmuyor ne yapalım?' dediÄŸi zaman bile ‘devam edin’ deniyor, çareleri yok baÅŸka.

-Ä°laçlar gerekli durumlarda kontrollü olarak kullanılmalı ama deÄŸil mi?.

Neuromedric analiz yaptınız, dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite grubu var. TOVA testi de yaptınız. Aileye diyorsunuz ki ‘Ä°laç etkili olabilir’ Neuroterapi için her gün ya da haftada dört saat gidip gelmesi lazım. Aile, ‘bu benim için imkânsız, ilacı alacağım’ diyebilir. En azından teÅŸhis doÄŸru. Yan etkilerin de anlattıktan sonra bir problem yok. Bize gelenlerin önemli bir kısmı gerçek dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite hastası deÄŸil. Önemli bir kısmı o tanıyı yemiÅŸ ama. Gerçek hastalar da var tabii ki. Gerçek hastalardan ilaca cevap veremeyenler de söz konusu.

Emin AkdaÄŸ

20.08.2007