IQ (zekâ katsayısı), zihnin düÅŸünme ve öÄŸrenme sistemi içinde, doÄŸru yerleÅŸtirilirse ve kullanılabilirse kiÅŸiye öÄŸrenmede, meslekte oldukça hızlı ve yüksek bir baÅŸarı saÄŸlayabilecek bir potansiyeldir. Bununla beraber, kiÅŸinin hayattaki baÅŸarısını belirlemede IQ’dan daha önemli faktörler vardır.

Bunlar saÄŸduyu, tecrübe, önsezi (6. his), mucitlik ve sosyal zekâ (diÄŸer insanlarla ortaklaÅŸabilme kapasitesi ve onlarla birlikte çalışabilme kabiliyeti) ile pratik zekâya sahip olmadır. Analitik düÅŸünebilme gücünü ve hızını ölçen IQ testleri ile insanın hayatta baÅŸarılı olup olamayacağını söylemek çok zordur. DiÄŸer bir ifadeyle baÅŸarı için yüksek IQ, gerekli ama yeterli deÄŸildir. IQ testleri ayrıca önseziyi ve saÄŸduyuyu, basireti ölçemez. Hâlbuki sanatta, teknolojide, öÄŸretimde ve bilimde baÅŸarılı olmada mucitlik, en az IQ kadar önemlidir.

KiÅŸinin hayatta ve mesleÄŸinde baÅŸarılı olması zekâ katsayısı kadar, kiÅŸilik özelliklerine, motivasyonuna, tecrübeye ve doÄŸduÄŸu sosyal ve ekonomik dünyanın kendisi üzerindeki olumlu-olumsuz etkilerine baÄŸlıdır.

Klasik zekâ testleriyle ölçülemeyen ama baÅŸarılı olmada önemli yeri olan zekâ parametreleri:

Sosyal zekâ: Kendisini bilme ve tanıma böylece duygularına hâkim olmayı becerebilme gücü. DiÄŸer insanlarla saÄŸlıklı ve doÄŸru iletiÅŸim ve diyalog kurabilme becerisi. Meslekte baÅŸarılı olmada sosyal zekâ ön plâna çıkarken mesleÄŸe girme ve hazırlanmada analitik zekâ(muhakeme gücü) ve hafıza nispeten daha ağır basar. Zeki bir insan, uzlaÅŸmaya ve üretmeye yönelik sosyal baÄŸlar kurup geliÅŸtiremiyorsa ve sosyal anlaÅŸmalara sadık kalamıyorsa, kapasitesini bir ürün olarak ortaya koyabilmesi çok zordur. Bu noktadan zekânın diÄŸer bir tezahürü olan sosyal zekâ, baÅŸarıya giden yolda en az analitik zekâ kadar önemlidir.

Pratik zekâ: Sosyal zekâ kadar, önemli olan bir diÄŸer zekâ da pratik zekâdır. Yani saÄŸduyu dediÄŸimiz, temel ve basit gerçekleri göz ardı etmeyerek, onları kullanabilme becerisi. IQ testlerinin ölçtüÄŸü ÅŸey, daha çok zihnin sembolleri manipüle edebilmesi ve soyut düÅŸünebilme gücüdür. Pratik zekâ, saÄŸduyuyla iliÅŸkili zekâdır. Bu açıdan insanın zihin kapasitesi deÄŸerlendirilirken, IQ puanı kadar kiÅŸinin saÄŸ duyusu da yazılı olarak veya mülâkatla ölçülmelidir.

Mucitlik: Küçük ve basit ÅŸey yoktur prensibinin hayattaki geçerliliÄŸini fark ederek, ona göre davranışlarını ayarlayabilme gücü. Zekâ kadar önemli olan mucitlik, farkı yaklaşımların, alternatifli düÅŸünmenin, modüler ve sistemli düÅŸünmenin kaynağını oluÅŸturur ve çağımızda baÅŸarılı olmanın ve onu devam ettirebilmenin önemli bir unsurudur. Sadece yeni çözüm ve buluÅŸlar deÄŸil yeni problemleri tanımlama da mucitliktir. Mucitlik ve dâhilik, birbirleriyle baÄŸlantısız ÅŸeyleri baÄŸlayabilme, iliÅŸkilendirebilme kabiliyeti. Mucit ve dâhi olma büyük ölçüde analojileri* bulmada hafızayı uygun ÅŸekilde kullanabilmeye baÄŸlıdır. Çünkü analojileri bulma yeni fikirlerin geliÅŸmesinde esastır. DiÄŸer insanların göremediÄŸi iliÅŸkileri görebilme çok önemlidir. Hayal gücü yüksek olan ve bunu doÄŸru yerlerde kullanabilen insanlar günümüzde daha önemli hale gelmektedir.

Zaten tek bir hipotez ışığında verilen analiz edip deÄŸerlendirme, bilgi yoÄŸunluklu teknolojilerin kullanıldığı günümüzde gerçek ve doÄŸruların büyük bir kısmını atlamaya (ıskalamaya) sebep olmaktadır. EÅŸya ve hadiseleri incelemede çok alternatifli hipotezler üretmek kaçınılmazdır. Bu noktadan, mevcut parçaları veya yeni bilgileri yeni bir formatta yeniden düzenleme melekesini kazanma, günümüz dünyasında baÅŸarılı olmaya giden yolda kritik bir faktör olmaktadır. Ayrıca unutulmamalıdır ki, hayatın kaya gibi sert doÄŸrularını ve gerçeklerini öÄŸrenebilmek için çoÄŸu zaman, esnek mantığı ve çok alternatifli ve ihtimalli düÅŸünme tarzını kullanmak zorundayız. Günümüzde baÅŸarılarını devam ettirebilen insanlar, aÅŸağıdaki sorulan sorabilenler olacaktır:

1) Bu verilere baÅŸka tarzda bakabilir miyim?

2) Bu verilerin anlamını izah eden başka neler olabilir?

3) Bu verilerden hangi sonuçlara gidilebilir?

Bizim toplum olarak eksikliÄŸimiz eÅŸya ve hâdiseleri incelerken, bol alternatif, tahmin ve hipotez üretip, bunların hangilerinin doÄŸru olduÄŸunu gerçek dünyada test etmek gibi bir alışkanlığımızın olmayışıdır.

Sosyal hayatta baÅŸarılı ve müteÅŸebbis insanların çoÄŸu analiz edildiÄŸinde, çok üstün zekâlı (IQ yüksek) olmadıkları görülmüÅŸtür. Fakat bu kiÅŸilerin sosyal zekâsı (iliÅŸkilerde, uyanık davranıp bazı ÅŸeyleri önceden hissederek, gerekli adımları atabilme; risk altına girebilme) çok iyi olduÄŸundan ve bunu kullanabildiklerinden, baÅŸarılı olmuÅŸlar ve sosyal iliÅŸkilerini hedefe gitmekte bir basamak olarak kullanabilmiÅŸlerdir.

Mesela, ekonomi profesörlerinin çoÄŸu ticari hayatta çok baÅŸarılı deÄŸildir. Sembolik matematiÄŸi çok kötü olan bir kiÅŸi, günlük alışveriÅŸte fiyat analizleri konusunda oldukça iyi olabilir. Bu çerçevede zeki, çalışkan ve baÅŸarılı olma birbiriyle baÄŸlantılı ama aynı deÄŸildir. Meselâ, insanları aÅŸağıdaki ÅŸekilde sınıflandırmak iÅŸ hayatında oldukça faydalı olmaktadır. Akıllı-çalışkan; Akıllı- tembel; Akılsız -çalışkan; Akılsız - tembel. Tıp ve hukuk gibi mesleklerde yüksek zekâlı olma temel maharetlerde uzmanlaÅŸmada gerekli ve avantajlı ama, meslekte baÅŸarılı olup olmayacakları zekâ testlerine göre söylenememektedir.

BaÅŸarılı olmada ve ayakta kalmada zihnin önemli bir özelliÄŸi de, iÅŸbirliÄŸini, yardımlaÅŸmayı düÅŸünebilmesi ve kolektif çalışmanın hayat için vazgeçilmez önemini idrak etmesidir. Zaten zekânın ürüne dönüÅŸtürülebilmesinde iÅŸbirliÄŸine gidilmesi ÅŸarttır. Bunu yapabilenler gerçek hayatta baÅŸarılı oluyorlar.

Ä°nsanın potansiyel zihni kapasitesini ölçmek istiyorsanız, sistemci yaklaşımı kullanmak zorundasınız. Zihni fakültelerin kendi içinde bir sistem ve bütünlük oluÅŸturduÄŸu ve sistemi etkileyen diÄŸer parçaları hesaba katmadan bir parçayı ele alıp incelemenin ve sistem hakkında hüküm vermenin doÄŸru ve saÄŸlıklı olamayacağı bugün kesinlik kazanmış durumdadır. Aynen öyle de, insanın zihnî fakülteleri bir sistem halinde organize edilmiÅŸtir. Bunu, içinde ev aletleri bulunan bir kutuya benzetirsek, biz ÅŸimdiye kadar sadece o kutuda tornavida, penseyi görmüÅŸüz. DiÄŸer aletleri ya ihmal etmiÅŸ veya yok saymışız. Bugün ise biz bu zihin çantasının ne kadar zengin ve çeÅŸitli aletlerle dolu olduÄŸunun farkına varmakta ve onları aktif hale geçirerek kullanabilmenin yollarını araÅŸtırmaktayız.