Dikkat; eÅŸya veya hâdiseye yönelme, daha sonra bununla baÄŸlantılı zihin enerjimizi yoÄŸunlaÅŸtırıp devam ettirebilme kabiliyetidir. Dikkatimizin eÅŸya ve hâdiselere odaklanması ve bunun devam ettirilebilmesi, birçok hayatî fonksiyonun düzenlenmesine yardımcı olan beynimize gördürülen bir vazifedir. Dikkatimiz, zihin enerjimizin yoÄŸunlaÅŸmasını; bu durum, algılamamızı; bu da öÄŸrenmemizi saÄŸlar.

Bir diÄŸer ifadeyle, kiÅŸinin zihin enerjisi, dikkatinin çekildiÄŸi alana yoÄŸunlaşır. Ä°nsan, zihin enerjisini yoÄŸunlaÅŸtırdığı nesne ve hâdiseleri algılayıp öÄŸrenebilir ve bunların üzerinde tefekkür edebilir. Özellikle beynin ön bölgesindeki frontal korteks (beynin ön kabuk bölgesi), ÅŸuurun aktif rol oynadığı dikkat fonksiyonlarının çalışmasında vazifelidir. Dikkat, hayatımızın her kademe sinde bize yardımcı önemli bir lütuftur. Yaşımız ve mesleÄŸimiz ne olursa olsun, dikkat hepimiz için gereklidir.

DoÄŸum öncesi dönemde ceninin dıştan gelen sesleri duyması, ona verilen iÅŸitme ve dikkat nimetinin bir sonucudur. DoÄŸumla beraber, dikkatin dış dünyaya yönlendirilmesiyle bu fıtrî hususiyet, kendini daha yoÄŸun gösterir. Ä°nsan beÅŸ duyu vasıtasıyla iradî veya otomatik olarak, herhangi bir ÅŸeye yoÄŸunlaÅŸarak dikkatini devam ettirebilir. DoÄŸum sonrasında daha çok iÅŸitme ve görmeyle tetiklenen dikkat kullanılır. Dikkat; günlük hayatın tanzim edilmesi, öÄŸrenmenin gerçekleÅŸmesi, fertler arası münasebetlerin düzenlenmesi, görev ve sorumlulukların yerine getirilmesi, okuma, dinleme, talimatları takip etme, ayrıntılara yoÄŸunlaÅŸma gibi birçok hâdisenin gerçekleÅŸmesinde gereklidir.

Günlük hayatta dikkat

Bir an için dikkat ve odaklanma süremizin kısa olduÄŸunu düÅŸünelim. Bu durumda okurken, yazarken, dinlerken veya çalışırken kısacası günlük hayatta birçok iÅŸte yeterince verimli olamayacaktık. Ä°lgimizi tam olarak devam ettiremediÄŸimiz için, vazifelerimizi yerine getirmekte oldukça zorlanacaktık. Meselâ birisini dinlerken, yoÄŸunlaÅŸarak o kiÅŸiyi uzun süre takip edemeyecektik. Dikkat eksikliÄŸimiz olduÄŸunda ise, basit hatalar ve sakarlıklar yapacak, ayrıntıları fark etmede zorlanacaktık. Yürürken önümüzdeki engeli fark edemeyip, takılıp düÅŸebilecek; okula gitmek, okumak veya masa başında çalışmakta oldukça zorlanacaktık.

'Odaklanma' veya 'konsantrasyon' dediÄŸimiz durum, dikkatimizi derinleÅŸtirme kabiliyetimizdir. Odaklanma; eÅŸya ve hâdiselerdeki tefekkürümüzde, herhangi bir konuyu idrak etmemizi kolaylaÅŸtırmada, kâinat kitabını daha iyi okumada ve gereksiz uyarı almamıza engel olmada da vazifelidir. Kur'ân-ı Kerim'de insan sık sık dikkat etmeye ve tefekküre çaÄŸrılmaktadır. Kâinattaki muhteÅŸem âhenge, Esmâ-i Hüsnâ'nın tecellilerine yeterince dikkat edip, tefekkür ederek bunlara daha iyi vakıf olabiliriz. Bu sebeple imanda derinleÅŸme ve kulluktaki mükemmelliÄŸe ulaÅŸmada dikkat ve tefekkürün önemli bir rolü vardır.

Hayatta her iÅŸittiÄŸimizi algılayıp bunlara ilgimizi verseydik, birçok rahatsız edici ÅŸeyi duyacak veya görecektik. Ä°ÅŸitmenin belli ses sınırları içinde olması ve bu sınırlar dışındaki seslerin duyulmaması, insan için çok önemli bir rahatlık saÄŸlarken, iÅŸitme sınırları içinde de dikkatimizin her uyaran ile birlikte dağılmaması çok büyük bir nimettir. EÄŸer bu ÅŸekilde olmasaydı, bir iÅŸ yaparken duyduÄŸumuz ufak bir ses bile, ilgimizi dağıtıp, odaklanmamızı bozabilecekti. Aynı ÅŸekilde bir yerde çalışırken görme alanımıza giren her cisim, bizim görmeye ait dikkatimizi dağıtarak verimliliÄŸimizi düÅŸürebilecekti. Aktif dinleme veya çalışma esnasında gereksiz uyaranlarla ilgimizin dağılmaması bizler için önemli bir fayda saÄŸlar.

Dikkatimizi yeterince derinleÅŸtirebilme, yani odaklanma kabiliyetimiz daha iyi öÄŸrenmemize, karar almamıza ve günlük hayattaki verimliliÄŸimizin artmasına yardımcıdır. Bize anlatılan ÅŸeylerin hafızaya alınmasında, çalıştığımız konunun iyi öÄŸrenilmesinde ve tekrar hatırlanmasında o anki dikkatimizin derinliÄŸi önemlidir. EÄŸer ilgilendiÄŸimiz ÅŸeye yoÄŸunlaÅŸamazsak, tam anlamı ile öÄŸrenemez, öÄŸrendiklerimizi de daha çabuk unutabiliriz. YoÄŸunlaÅŸtığımız konuları hafızaya daha iyi alabilir ve daha kolay hatırlayabiliriz. Tehlike anında veya ilgimizi çeken konularda dikkatimiz o kadar çok yoÄŸunlaşır ki, kendimiz ve odaklandığımız ÅŸey dışında hiçbir ÅŸeyi görmez ve duymayız. Bu durum, kiÅŸinin istediÄŸi zaman istediÄŸi ÅŸeye odaklanabileceÄŸini gösterir.

Dikkat fonksiyonlarındaki arızalar

Her insanda belli ölçüde dikkatsizlik olabilir. Tehlikeleri fark etmede, dikkat fonksiyonlarımız oldukça önemlidir. Günlük hayatta, bazen ufak tefek zararla atlatılan bazen de hayatî tehlikeler oluÅŸturan kazalara baktığımızda, bunların birçoÄŸunun dikkatsizlikten kaynaklandığını görürüz. Dikkat eksikliÄŸi yaÅŸayan kiÅŸiler, günlük hayatta daha fazla kazalarla karşılaşır. 'Dikkat etmemiÅŸim, dikkatimden kaçtı.' gibi sözleri sık sık duyarız. DikkatsizliÄŸin aşırı olması sebebiyle günlük hayatta bazı sıkıntıların yaÅŸanması problemlere yol açabilir.

Unutulmamalıdır ki, birçok çocuk özellikle de dikkat eksikliÄŸi olanlar çeÅŸitli kazalar sebebiyle önemli saÄŸlık problemleri, hatta ölümle sonuçlanabilen hâdiseler yaÅŸamaktadır.
Dikkati bozan biyolojik ve psikiyatrik hastalıklar vardır. Dikkat fonksiyonlarına en fazla tesir eden durumlar, dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸudur. Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸu olan kiÅŸilerde, hem zihin performansını gerektiren konularla ilgilenme süresinin kısalığı, hem de dikkat dağınıklığı söz konusudur. Depresyon, endiÅŸe, aşırı stres gibi durumlarda dikkat ve konsantrasyonda da bozulmalar söz konusudur.

Bunların görüldüÄŸü kiÅŸiler, önceden tek okumada anladıkları konuyu birkaç defa okumalarına raÄŸmen zor anlamakta, dikkatini tam olarak verememekte ve uzun süre dikkat gerektiren görevleri yerine getirememektedir. Demans (bunama), epilepsi (sara) gibi bazı nörolojik hastalıklarda da konsantrasyon bozukluÄŸu, ilgisini devam ettirememe ve dikkat dağınıklığı gibi ÅŸikâyetler görülebilir. Ayrıca bazı ilâçların yan tesirleri de dikkat bozukluklarına sebep olabilir.
Motivasyon eksikliÄŸi, gâye ve hedeflerin tam belirlenememesi, kiÅŸinin kapasitesinin çok üstünde veya çok altındaki görevleri yapması, ayrıca aşırı heyecan ve endiÅŸe durumlarında da dikkat problemleri olabilir.

Görme veya iÅŸitmeye ait çok fazla uyarı alındığında, kiÅŸinin dikkat sisteminde, öÄŸrenme sürecinde bozukluklar olabilir. Bu durum özellikle fazla tv izleyen ve bilgisayar başında gereÄŸinden fazla kalan çocuklarda görülmektedir. Televizyon ve bilgisayar karşısında geçirilen uzun zaman dilimi içerisinde, görmeye ve iÅŸitmeye ait uyaranlar farkında olunmadan, fazla alınır. Beynin iÅŸleme kapasitesini aÅŸan bu uyaranlar, aşırı veri yüklemeye, dolayısıyla da öÄŸrenme ve dikkat konusunda problemlere yol açabilmektedir. Bu yüzden aşırı uyaranlardan kaçınalım ki, dikkat eksikliÄŸine ve konsantrasyon problemlerine maruz kalmayalım.

Dikkat fonksiyonlarını korumak için tavsiyeler

Organize etme, sıralama, düzenleme ve plânlama beynin ön bölgesinin vazifelerindendir. Bu vazifelerin yerine getirilmesinde dikkat önemli roller üstlenir. Ders çalışma ve talimatları yerine getirmede, bu özellikler gereklidir. Dolayısıyla bu alanlardaki baÅŸarısızlıklarda dikkat fonksiyonlarının normal olup olmadığını fark etmek gerekir. ÖÄŸrencilerin baÅŸarısına tesir eden önemli faktörlerden biri, dikkat fonksiyonlarıdır. Herhangi bir öÄŸrencinin yaşıtlarına oranla dersle ilgilenme süresi ve dikkatinin dağılma derecesi onun baÅŸarısında önemlidir. Derste öÄŸretmenine yeterince ilgisini veremeyen ve dikkati sık sık dağılan çocukların baÅŸarısında düÅŸmeler olur. ÖÄŸrencinin derse ne kadar katıldığı, dinliyormuÅŸ gibi görünse de gerçekten dinleyip dinlemediÄŸi önemlidir.

AÅŸağıdaki hususlara önem vererek, dikkat fonksiyonlarımızı daha iyi bir ÅŸekilde devam ettirebiliriz. Bu tavsiyelere uyulması kiÅŸinin dikkatini toplamasına yardımcı olur, sonuçta kiÅŸinin zihin performansı artar:

- Ruh dünyamızın huzurlu olması saÄŸlanmalı.
- Aşırı yorgunluktan kaçınılmalı.
- Aşırı rahat ve motivasyon azaltan ortamlardan uzak durulmalı.
- Vitaminleri dengeli almalı.
- Dikkatimizi dağıtacak seviyede renk, ses ve ışık uyaranlarının alınması azaltılmalı.
- Çalışma alanımızda gereksiz eÅŸya ve kirlilikten uzak durulmalı.
- Rahat bir yerde ve yeterince uyunmalı.
-Gürültüsüz ortamlarda çalışmaya ve bulunmaya özen gösterilmeli.
- Stresten uzak durulmalı.
- Aşırı yemekten kaçınılmalı.
- Yeterince kitap okunmalı.
- Hafızayı güçlendiren (bazıları ezbere dayanabilecek) zihin egzersizleri yapılmalı.
- Tv gibi görmeye dayalı uyarıcılardan uzak kalmaya çalışılmalı.
- Çocukluk döneminden itibaren dikkat süresi uzatılmaya çalışılmalı. Bunun için günlük hayatta çocuÄŸun yaşına göre oyuna, çalışmaya, dinlenmeye ve eÄŸitim faaliyetlerine yer verilmeli.
- Toksik maddelerden (sigara dumanı, hava kirliliÄŸi, petrol ürünleri, gıda katkı maddeleri vb) mümkün olduÄŸunca uzak durulmalı. Depresyon ve endiÅŸe gibi durumların olup olmadığına dikkat edilmelidir. 

Ä°leri seviyedeki dikkat ve konsantrasyon bozukluklarının düzelmesinde bunlar yeterli olmayabilir. Dileyenler, bu hususta profesyonel tıbbî ve özel eÄŸitim yardımı alabilirler.
Netice itibariyle; açıkça görülmektedir ki, insanın, zihin enerjisini ve dikkatini, kendisine bir defa verilen ömür sermayesini heba etmeyecek konulara teksif etmesi, hem dünyasını hem de ahiretini mâmur etmesi açısından önem arz etmektedir. Bundan dolayı, sahip kılındığımız enerji ve imkânların verimli ÅŸekilde kullanılması, 'dikkat'imize dikkat etmekle mümkün olabilir.

Dr. Hasan AYDINLI