EÄŸitimde Yeni Ufuklar

Batı dünyasının iniÅŸe geçtiÄŸini hisseden ve bunu algılayabilecek detektörlere sahip Batılı ve Amerikalı entelektüel ve idareciler, üniversitelerde araÅŸtırma merkezleri kurarak, bunun sebeplerini araÅŸtırmaya baÅŸladılar. Problemin kaynağının eÄŸitim sistemi ve mevcut eÄŸitim sisteminde yetiÅŸtirilen insan modeli olduÄŸu belirlendi. 1985 yılında “Risk Altındaki Millet” ismiyle ABD’de yayınlanan raporda aÅŸağıdaki ifadeler yer almaktaydı. “EÄŸer mevcut eÄŸitim sistemimizi bize yabancı veya komÅŸu bir ülke tavsiye etmiÅŸ olsaydı, bu Amerika için bir savaÅŸ sebebi sayılırdı.”

Bir baÅŸka raporda ise mevcut eÄŸitim sisteminin iÅŸleyiÅŸi, aÅŸağıdaki ÅŸekilde özetlenmekteydi. “ÖÄŸretmen nazarında bir teyp kaydedicisi olarak görülen öÄŸrenciye bilgiler kaydedilir. Belirli zamanlarda yüklenen bilginin istenilen kısımları imtihanlarda test edilir. Yüklenen bilginin istenilen kısımlarına sahip olduklarını gösterebilen öÄŸrenciler baÅŸarılı ve çalışkan sayılırlar.

Okullar bilginin nasıl ve nerede kullanılacağının öÄŸretildiÄŸi yerler olması gerekirken, aksine bilgi yükleme merkezlerine dönüÅŸtürülmüÅŸtür.” Halbuki yıllarca önce Batılı düÅŸünür Alfred White Norihead, eÄŸitimi “edinilecek bilgileri kullanma sanatının öÄŸrenilmesi” ÅŸeklinde tanımlamaktaydı.

2000 li yılların panoramasını çizen eÄŸitimciler, bilerek veya farkında olmayarak Hz. Ali Efendimizin (ra) “çocuklarınızı bir sonraki çağın ihtiyaçlarına göre eÄŸitip yetiÅŸtiriniz” sözüne uyarcasına, 21. asra hakim olacak insanı yetiÅŸtirecek eÄŸitim sisteminin çatısını ve tezgahını 1990’lı yıllarda oluÅŸturmaya baÅŸlamışlardır.

Bu yeni eÄŸitim modelinin çatısı, 5 temel becerinin öÄŸrenilmesi ve kazanılması üzerine oturmaktadır. 1996 yılı itibariyle sadece Ä°ngilizce dilinde aÅŸağıdaki becerilerin kazanılması ve geliÅŸtirilmesi konusunda binlerce kitap, dergi yayınlanmakta ve onlarca bilgisayar uygulama yazılımları üretilmekte ve kurslar düzenlenmektedir.

Bu beceriler sırasıyla aÅŸağıda özetlenmektedir:

1- ÖÄŸrenmeyi ÖÄŸrenme Becerisi: EÄŸitim müfredatı içerisinde özel bir ders programı haline getirilmiÅŸ olup; öÄŸrenmeyi öÄŸrenme becerisi, öÄŸrenmenin mahiyeti ve mekanizmasının kavranması, aktif öÄŸrenme, iÅŸbirliÄŸine dayalı öÄŸrenme, bağımsız çalışmaya dayalı öÄŸrenme, öÄŸrenme merkezli ders iÅŸleme vb. alt baÅŸlıklarını ihtiva eder.

2- DüÅŸünmeyi ÖÄŸrenme Becerisi: DüÅŸünme taktikleri ismi altında ayrı bir programa dönüÅŸtürülen bu beceri, 22 çeÅŸit düÅŸünme stilinden oluÅŸur. Kritik düÅŸünme, icada yönelik orijinal düÅŸünme, sıradışı düÅŸünme, yatay ve açılımlı düÅŸünme bunlardan bir kaçıdır.

3- Problem Tanımlayabilme ve Çözebilme Becerisi: Problemi doÄŸru ve net ÅŸekilde tanımlayabilme, görünen sorun ile kaynak sorunu ayırt edebilme, deÄŸiÅŸik bilim dallarındaki problem çözme teknikleri, bu beceri kapsamında öÄŸrenilir.

4- Sorgulama ve AraÅŸtırma Tekniklerini Kullanabilme Becerisi: Bilgiye eriÅŸim teknolojileri, “neyi, nerede, nasıl bulabilirim” stratejileri, veri analizi ve deÄŸerlendirme teknikleri, istatistiliki yöntemler, karar verme mekanizmaları gibi alt kabiliyetleri içine alır.

5- SaÄŸlıklı Ä°letiÅŸim Kurabilme Becerisi: Kendi özbenliÄŸiyle saÄŸlıklı iletiÅŸim kurabilme becerisi, aile ve arkadaÅŸlarıyla, meslektaÅŸlarıyla saÄŸlıklı iletiÅŸim kurabilme, mesleki iletiÅŸim kurabilme becerisi gibi alt birimleri vardır.

GeliÅŸmiÅŸ ülkelerin bu konuda aldıkları mesafeyi ve yaptıkları çalışmaları gördükçe ve bu temel becerileri bütün eÄŸitim sistemine yaygınlaÅŸtırma çalışmalarını ibretle seyrettikçe, insanımızın asırlardır nasıl zihinsel soykırıma uÄŸratıldığı ve ikinci sınıf toplum pozisyonuna mahküm edildiÄŸi çok net ÅŸekilde ortaya çıkmaktadır.

Bu temel beceriler, Batılı ülkelerde ana okulundan itibaren eÄŸitim programlarına konmuÅŸ olup verilmesi gereken bilgiler, bu becerileri öÄŸrenme esnasında verilmektedir. Ayrıca bu beceriler, baÅŸlangıç, orta düzey ve ileri düzey ÅŸeklinde derecelendirilerek, üniversite eÄŸitimi bitinceye kadar, öÄŸrencilere ders olarak okutulmaktadır.

Ayrıca bilimler ve dersler hayatla iliÅŸkilendirilerek, edinilen bilginin nerede, nasıl ve ne ÅŸekilde hayatımızda kullanıldığı, hayatın içinden seçilen uygulamalarla gösterilmektedir. Giderek vazgeçilemez hale gelen bilimlerarası yaklaşıma dayalı olarak, fen bilimleri, sosyal bilimler ve sanat dalları arasında iliÅŸkiler ve köprüler kurmaya yönelik ders programları geliÅŸtirilmiÅŸtir.

EÄŸitim böylece bilginin zihinlere yüklendiÄŸi bir süreç olmaktan çıkarılmakta, bilginin hayatta kullanılma sanatının öÄŸrenildiÄŸi bir sürece dönüÅŸtürülmektedir. Sonuçta öÄŸretmenin yerini öÄŸrenme merkezli bir eÄŸitim almaktadır. Ayrıca köy haline gelen dünyamızda, bilginin geometrik bir hızla çoÄŸaldığı ve herÅŸeyin bilime endeksli hale geldiÄŸi dikkate alındığında, bu temel becerilerin kazanılması çok daha önem arzeder hale gelmektedir.

Ülkemizde ilk okullara trafik veya çevre dersinin, üniversitelere de, Türk dili gibi derslerin konması düÅŸünülürken; öÄŸrenmeyi öÄŸrenme, düÅŸünme becerilerini kazanma, problem çözme tekniklerini öÄŸrenme, sorgulama ve araÅŸtırma teknikleri, kendinle iletiÅŸim, insanlarla iletiÅŸim, bilim ve teknoloji ile iletiÅŸim gibi hayat boyu gerekli beceri derslerinin gündeme dahi gelmemesi, oldukça düÅŸündürücüdür.

Acilen ilkokuldan üniversiteye kadar ders programlarına bu derslerin konması gerekmektedir. Bu temel becerilerin her biri hakkında Batı dünyasında geliÅŸtirilen ders programları, eÄŸitici kitap, dergi ve bilgisayar programları gözönüne alındığında, bu, olmazsa olmaz temel beceri modelleri hakkında onlarca makale yazmak mümkündür. Bu becerilerin detaylı açıklamalarını ve okullarda öÄŸretilmesini, geleceÄŸin “Yeni Ä°nsan veya Yeryüzü Mirasçılarını” yetiÅŸtirmekte olan eÄŸitimcilerden ve öÄŸretmenlerden bekliyoruz. Bu becerilerin çocuklanmıza kazandırılması, bugün için fikir iÅŸçileri olan öÄŸretmenlerimizin ve yetkililerin vicdanına ve sorumluluk duygusuna havale edilmiÅŸ bulunmaktadır.

Yukarıdaki beÅŸ temel becerinin öÄŸrenilmesine dayalı bir eÄŸitim sistemi, öÄŸretmen ve okul merkezli bir eÄŸitimi geçersiz kılmakta, bunun yerine dağınık öÄŸrenme ortamlarını kullanan, hayat boyu öÄŸrenme merkezli bir eÄŸitim felsefesini zorunlu hale getirmektedir. Bu becerilerin kazanıldığı eÄŸitim sisteminde yetiÅŸen ve yetiÅŸmeyen insanların sahip oldukları çözüm çantaları da kemiyet (nicelik) ve keyfiyet (nitelik) açısından çok belirgin farklılıklar oluÅŸturmaktadır. Bu temel becerileri kazanmış bir kiÅŸinin problemleri çözmede kullandığı alet sayısı ve çeÅŸidi, diÄŸer kiÅŸiye nazaran kıyaslanmayacak ölçüde fazla olmaktadır.

Meseleyi tamircilerin kullandıklan alet takımıyla anlatmak istersek, mevcut Türk eÄŸitim sisteminde yetiÅŸen kiÅŸinin zihin çantasında sadece keser, çekiç ve testere bulunurken, yukarıdaki beÅŸ temel beceriyi kazandıran bir eÄŸitimden geçen kimsenin zihnindeki çözüm çantasında, bu aletlerin yanında, kurbaÄŸacık, kargaburun, kerpeten, 6, 12, 18, 24 gibi civata anahtarları, ayarlı pense, matkap gibi yüzlerce alet ve teknik bulunmaktadır.

Sonuçta bu tür kimseler, hayatta karşılaÅŸtıkları çeÅŸitli problemleri, uygun ve doÄŸru aletler kullanarak çözebilmekte, çatışmaları uzlaÅŸmalara, krizleri yeniliklere dönüÅŸtürebilmektedirler. Bizim eÄŸitim sistemimizde yetiÅŸen insanlar ise, her türlü problemi, sadece keser, çekiç ve testere ile çözmeye çalışmaktadır. Daha da vahimi, çözüm çantasında sadece çekice sahip olanlar, herÅŸeyi çivi gibi algıladıklarından, her problemi çekiçle çözmeye çalışmaktadırlar.

Buraya kadar anlatılanlar Batıdaki genel eÄŸitim sistemiyle ilgili olup; bunun dışında Batıyı bilim ve teknolojide ileriye götüren insanların eÄŸitimi, özel eÄŸitim programlarıyla (gifted education) gerçekleÅŸtirilmektedir. Bir toplumun en önemli sermayesi olan insan gücü içinde altın madeni deÄŸerinde olan üstün kabiliyetli çocukların ortaya çıkanlması, eÄŸitimi ve toplumun istifadesine sunulması konusunda da Batıda çok ciddi ve yoÄŸun araÅŸtırmalar yapılmaktadır.

Bugün bu alanda % 90’ı Batıda ve ABD’de olan 200’ü aÅŸkın resmi ve özel kuruluÅŸ faaliyet gösterirken, Türkiye’de birkaç küçük özel kuruluÅŸ tarafından yapılan kıpırdanışların dışında bu konuda dünyada yürütülen çalışmalara katkıda bulunan bir Türk veya Müslüman kuruluÅŸu yoktur. Osmanlıdaki Enderun sisteminin modern uyarlaması olarak tanımlanabilecek bu kuruluÅŸlar, maden arar gibi üstün kabiliyetli çocukları arayıp bulmakta ve uygun ÅŸekilde eÄŸitmektedirler. Bu çocuklar için her yıl yaz aylarında yüzlerce yaz okulu düzenlenirken, bunların eÄŸitimleriyle uÄŸraÅŸan eÄŸitici ve öÄŸretmenler için de mesleki eÄŸitim kurslan düzenlenmektedir.

Bugün üç yaşından itibaren özel eÄŸitime veya ek zenginleÅŸtirme ve destekleme kurslarına alınan üstün kabiliyetli çocuklara yönelik ders malzemeleri, kitapları, araçları ve eÄŸitim teknolojileri ve ders programları hazırlayan 150’yi aÅŸkın kurum veya ÅŸirket Batı dünyasında faaliyet göstermektedir. Mesela, üstün kabiliyetli çocukların eÄŸitimi ve yetiÅŸtirilmesi ve korunması konusunda orijinal araÅŸtırmaları ve tavsiyeleri yayınlayan aylık veya üç ayda bir yayınlanan 19 tane Ä°ngilizce dergi vardır. Üstün kabiliyetli çocuklarla ilgili yüzlerce kuruluÅŸtan sadece yüksek analitik zekalı kiÅŸilerin üye olabildiÄŸi MENSA isimli kuruluÅŸun 100,000 üyesi olup, çoÄŸunluÄŸu Ä°ngiltere ve Amerika’da yaÅŸamaktadır.

EÄŸer bu ülkenin okuyan ve düÅŸünen insanları, çaÄŸdaÅŸ uygarlık seviyesini yakalama ve aÅŸmada samimi iseler, bu yazıda anlatılanlan ‘burası Türkiye” deme kolaylığına düÅŸerek kulak ardı etmemelidirler. Önce kendilerinden baÅŸlamak üzere bu beceriler hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmeye kendilerini zorlamalılar ve kendilerini yeniden tanımlayarak bu becerileri kazanmaya çalışmalıdırlar.

En azından gençlerin zihinlerindeki çözüm çantalarına bu beceri aletlerini koymalarına imkan saÄŸlayacak oluÅŸumlara öncülük etmelidirler. Ä°kinci olarak, bu becerileri öÄŸrenmeye veya kazanmaya yönelik ders kitaplarını, bilgisayar programlarını, eÄŸitim malzemelerini yurt dışından getirtmeliler. Bunların en iyilerini seçerek Türkçeye uyarlamasını yapmalıdırlar. Üçüncü olarak da bu beceri derslerinin eÄŸitim ve öÄŸretim programları içinde zorunlu ders olarak yer almasını saÄŸlama yönünde lobiler oluÅŸturmalı ve kampanyalar yürütmelidirler.

Dr. Selim AYDIN