Eğitimde Kabiliyet Ve Sınıflandırması

Ruhlar, fıtratlar ve tefekkür tarzları kiÅŸiden kiÅŸiye farklılıklar arzeder. EÄŸitim ve öÄŸretimde bu farklar göz önünde tutulmadığı takdirde istenen verimlilik elde edilemez. Bunun yanı sıra, kendi mizaç, karakter ve düÅŸünme tarzına uymayan öÄŸrencilerin, kabiliyet ve baÅŸarısını takdir edemeyerek onlara hak ettikleri notu vermeyen öÄŸretmenler ise büyük bir hata iÅŸlemektedirler.

Zira her bir fert, kendi fıtratı dahilinde ele alınıp keÅŸfedilmeye çalışılmalı ve kendini aÅŸma eÄŸilimi gösterdikçe de teÅŸvik edilmelidir. Bu sayede kiÅŸiler, kabiliyetleri istikaınetinde eÄŸitilmiÅŸ olacak ve boÅŸa enerji kaybedilmeyecektir.

Yale Üniversitesi’nde Psikoloji ve EÄŸitim Profesörü olan Robert J.Stemberg’e göre insanlar, düÅŸünme açısından beÅŸ farklı ÅŸekilde gruplandırılabilirler. Bu gruplan ÅŸu ÅŸekilde sıralayabiliriz:

1. DÜÅžÜNME STÄ°LLERÄ°NE GÖRE Ä°NSAN TÄ°PLERÄ°

a) Mucit tipler: Her ÅŸeyi kendi tarzına göre yapmayı, icat ve dizayn etmeyi sever, belli bir yapıya pek baÄŸlı kalmazlar; bu tiptekiler ilmi projeler üretmekten, ÅŸiir veya hikaye yazmaktan, beste yapmaktan, orijinal sanat eserleri vermekten hoÅŸlanırlar.

b) Kaideci tipler: Talimatlara uymayı sever, kendisine söylenilenleri yaparlar. Problem çözmekten, belli konularda yazı hazırlamaktan, modeller yardımıyla sanat eseri vermekten hoÅŸlanırlar.

c) Yargılayıcı tipler:Ä°nsanları ve nesneleri deÄŸerlendirmeyi ve onlar hakkında hüküm vermeyi severler. BaÅŸkalarının eserlerini tenkit etmekten, eleÅŸtirel makaleler yazmaktan, tepki ve tekliflerde bulunmaktan hoÅŸlanırlar.


2. DÜÅžÜNME ÅžEKÄ°LLERÄ°NE GÖRE Ä°NSAN TÄ°PLERÄ°

a) MonarÅŸik tipler: Bütün enerji ve kaynaklarım sarf ederek bir anda bir ÅŸeyi yapmayı sever; sanat, bilim, tarih, ticaret vs. sahalarda tek bir projede fani olmaktan hoÅŸlanırlar.

b) HiyerarÅŸik tipler: Bir anda birçok iÅŸ yapmayı sever; her biri için zaman ve enerji harcarken, öncelikleri kendileri tespit ederler. Bunlar daha önemli araÅŸtırmalara vakit ve enerji ayırmak için ev ödevlerini olabildiÄŸince kısa sürede bitirirler.

c) OligarÅŸik tipler: Bir anda bir çok iÅŸ yapmayı sever, ancak öncelikleri belirlemede güçlük çekerler. OkuduÄŸunu anlama alıştırmalarına yeteri kadar vakit ayırırlar. Bu yüzden standart sözel testleri bitirmeye zamanları kalmayabilir.

d) AnarÅŸik tipler: Problemleri rastgele bir yaklaşımla ele almayı sever, sistemlerden, yönlendirmelerden ve sınırlamalardan hoÅŸlanmazlar. “Åžuur akımı” formunda makale yazarlar. Karşılıklı konuÅŸmalarda konudan konuya atlar, baÅŸladığı iÅŸleri bitirmezler.


3. DÜÅžÜNME SEVÄ°YELERÄ°NE GÖRE Ä°NSAN TÄ°PLERÄ°

a) Global (bütüncül) düÅŸünen tipler:Büyük resimler/18, genellemeler ve soyutlamalarla uÄŸraÅŸmayı severler. Eser ve olayların global mesaj ve anlamlan üzerine makaleler yazarlar.

b) Kısmi düÅŸünen tipler: Detaylarla, hususi ve somut örneklerle uÄŸraÅŸmayı severler. Eser ve olayların detaylarını tasvir eden ve bunların insan ve tabiatla olan münasebetlerini anlatan makaleler yazarlar.


4. DÜÅžÜNMENÄ°N FAALÄ°YET SAHASINA GÖRE Ä°NSAN TÄ°PLERÄ°

a) Dahili tipler: Yalnız çalışmayı sever, içe doÄŸru odaklaşırlar. Fen bilimleri veya sosyal bilimlerde ferdi projeler yapmayı tercih ederler.

b) Harici tipler: BaÅŸkalarıyla çalışmayı sever, dışa doÄŸru odaklaşırlar ve karşılıklı bağımlılıktan yanadırlar. Birlikte projeler yapmayı tercih ederler.

5. DÜÅžÜNME EĞİLÄ°MLERÄ°NE GÖRE Ä°NSAN TÄ°PLERÄ°

a) Liberal tipler: Ä°ÅŸleri yeni yollarla yapmayı sever, adetlere karşı çıkarlar. Tavsiye edilmese bile yeni bir aletin nasıl çalıştığını anlamaya çalışır, açık sınıf ortamlarını tercih ederler.

b) Muhafazakar tipler: İşlerini, denenmiş ve doğru yollarla yapmayı sever, geleneklere bağlı kalırlar. Yeni bir aleti, alışılagelmiş şekilde kullanmayı tercih eder, geleneksel sınıf ortamlarından hoşlanırlar.

ÖÄŸrencilerinin düÅŸünme stillerini keÅŸfeden bir öÄŸretmen, onlara fıtratlarına uygun ödevler verebilir. Mesela Kaideci stil sahibi öÄŸrencilere “Kim demiÅŸ?”, “Özetle”, “Kim yapmış”, “Ne zaman”, “Ne yapılmış”, “Nasıl yapılmış”, “Tekrarla”, “Tarif et” gibi;

Yargılayıcı stil sahibi öÄŸrencilere “KarşılaÅŸtır”, “Analiz et”, “DeÄŸerlendir”, “Sence , “Niçin?”, “Hangi sebeple?”, “Hangi maksatla?”, “Kritik et” gibi;

Mucit stil sahibi öÄŸrencilere de “OluÅŸtur”, “kat et”, “Sen olsaydın , “Hayal et”, “Dizayn et”, “Ne yapardın?”, “Farzet ki...”, “ideal olarak ne yapılabilir?” gibi sorular sorabilir ve talimatlar verebilir. Böylelikle her bir öÄŸrenci, kerhen deÄŸil ÅŸevkle çalışabilir. Ancak bu arada, bu stillerin tek bir kiÅŸide karışık olarak, ama farklı nisbetlerde bulunabileceÄŸi de unutulmamalıdır.

ÖÄŸrenciler keÅŸfedilip deÄŸerlendirilmeyi bekliyorlar. ÖÄŸrenmeye hazırlar. Yeter ki, bizler zihin ve kalp kaÅŸifliÄŸine hazır olalım.

Batı üniversitelerinde, insanın eÄŸitimi üzerine yapılan çalışmalarda dikkati çeken husus; insan kabiliyetlerinin çok deÄŸiÅŸik açılardan farklı kriterler esas alınarak tanımlanıp analiz edilmesidir. Bu yazıda düÅŸünme melekesi farklı açılardan sınıflandırılmış ve insanlar farklı gruplara ayrılmıştır. Burada anlatılan hususlar; insanın mevcut potansiyelinin kısmi bir analizi olup; nihai kesin doÄŸrular olarak ele alınmamalı; insanın kabiliyetlerini kısmen, tanımlayan ve sınıflayan bir deneme çalışması olarak görülmelidir.

Buna benzer çalışmaların ülkemizde yapılabilmesi ve anlam kazanabilmesi için; öncelikle; farklı ve üstün kabiliyetli çocukların keÅŸfini mümkün kılan, tarama testlerinin hazırlanıp; altı yaÅŸlarından itibaren tüm toplumun istifadesine sunulmalıdır. Ardından; ortaya çıkarılan öÄŸrencilere, kiÅŸilik analiz testleri uygulanarak, onların; kabiliyet ve mesleki eÄŸilimleri tesbit edilmelidir.

Üçüncü kademede; bu öÄŸrencilere uygun eÄŸitim ve öÄŸretim yaptırabilecek, öÄŸretmenlerin yetiÅŸtirilmesi gerekmektedir.

Dördüncü basamakta; bu tür farklı düÅŸünme stilleri olan öÄŸrencilere uygun müfredatlar hazırlanıp geliÅŸtirilmelidir.

Son olarak da; öÄŸrencilerin bu kabiliyetlerini ve farklı düÅŸünme ve öÄŸrenme biçimlerini geliÅŸtirecek bir sosyokültürel iklimin veya seranın inÅŸa edilmesi ÅŸarttır.

Ülkemizde; bu tür istisnai kabiliyetlere sahip çocukların keÅŸfi ve eÄŸitimi üzerine çalışmak isteyen kurum ve eÄŸitimciler bu hususların farkında olmalıdırlar. Aksi takdirde; bu tür çocukların eÄŸitim çalışmaları fayda deÄŸil zarar getirir

Yusuf ALAN