Doç. Dr. Aysun UMAY  06.11.2004 tarihli bilimsel makalesi. Konudan alt baÅŸlıklar ÅŸöyle ;

EĞİTİMİN AMACI ve EĞİTİMİN İŞLEVİ

DEĞİŞEN DÜNYANIN DEĞİŞEN EĞİTÄ°M ANLAYIÅžLARI

YENİ EĞİTİM ANLAYIŞLARININ MATEMATİK EĞİTİMİNE YANSIMASI

BİLGİ TOPLUMUNDA MATEMATİĞİN YERİ

EĞİTİMİN AMACI ve EĞİTİMİN İŞLEVİ

EÄŸitim, toplumsallaÅŸmanın en önemli araçlarından biridir. Kökleri, insanların  birlikte yaÅŸamaya baÅŸlamalarına kadar uzanır.

Ä°nsanlar var olduklarından bu yana, yaÅŸam koÅŸullarını kolaylaÅŸtırmak, doÄŸaya egemen olmak ve yokluklardan, tehlikelerden uzak, daha iyi koÅŸullarda yaÅŸayabilmek için iÅŸbirliÄŸi yapmışlar, birlikte yaÅŸamanın ve geleceÄŸi birlikte yaratmanın koÅŸullarını oluÅŸturmaya çalışmışlardır.

Uyum içinde, birlikte yaÅŸayabilmek için,

*     konulan  kurallarını öÄŸrenmenin,

*      uzun ve zahmetli yaÅŸantılarla, kimi zaman büyük bedeller ödenerek oluÅŸturulan deneyimleri, kültürel birikimleri gelecek nesillere aktarmanın,

*     geleceÄŸi düÅŸünerek bugünden atılan adımların sürmesini saÄŸlamanın

en etkili  yolu ise eÄŸitimdir.

 2. DEĞİŞEN DÜNYANIN DEĞİŞEN EĞİTÄ°M ANLAYIÅžLARI 

GeçmiÅŸi kabaca bir gözden geçirelim: Ä°lk çaÄŸlarda, ilkel tarım toplumlarında geniÅŸ halk kitlelerine ayrıca "eÄŸitim verilmesine" gereksinimi yoktu. Onlar tarlada çalışıyorlar, gündelik yaÅŸamlarını sürdürecek kadar öÄŸrenmeleri gerekenleri aile içinde zaten öÄŸreniyorlardı. Biriken bilgi kulaktan kulaÄŸa, atadan çocuÄŸa aktarılıp gidiyordu. Reisler, beyler, krallar ve yakın çevreleri, bir baÅŸka deyiÅŸle erki elinde bulunduran, toplumu yöneten sınıflar için ise, o gün için toplumu ayakta tutmanın en etkili aracı olan dinsel unsurların ön plana çıktığı, bilgi birikimlerini gelecekte de toplumu yönetmeye aday olan kendi nesillerine aktarmayı hedefleyen bir eÄŸitim gerekliydi. Kısaca eÄŸitim sınırlı sayıdaki seçkinler içindi.

EÄŸitim, toplumun geliÅŸmesi, iÅŸbirliÄŸinin artması, "uzmanlaÅŸma" gereksiniminin ortaya çıkmasıyla geliÅŸti, vazgeçilemez bir gereksinim halini aldı. Bilgi toplumu öncesinde daha çok,

*           kalabalık sınıflarda,

*            öÄŸretmenin öÄŸrettiklerini öÄŸrenen,

*            aykırı düÅŸüncelerin kalabalık olan grubun düzenini bozduÄŸu ve diÄŸerlerinin aklını karıştırdığı düÅŸüncesiyle hoÅŸ karşılanmadığı, sivriliklerin törpülendiÄŸi

eÄŸitim ortamları var. 

Henüz dünyanın büyük bölümünde, özellikle de dünyanın dinamiklerini belirleme ÅŸansı olmayan, geliÅŸmemiÅŸ ya da az geliÅŸmiÅŸ bizim gibi ülkelerde egemenliÄŸini sürdüren bu anlayışın "ÅŸimdilik" toplumlarının gereksinimlerine yanıt verdiÄŸi söylenebilir. Ancak, eÄŸer eÄŸitim, yukarda da söylendiÄŸi gibi toplumsallaÅŸmanın en önemli aracıysa hızla globalleÅŸen dünya için yukarıda sözü edilen eÄŸitim anlayışlarının daha uzun süre yeterli olacağını söylemek zor.

Global dünyanın dinamiklerini ve geleceÄŸini belirleyenler, bugünün insanının hangi özellikleri taşıması gerektiÄŸine de karar vermiÅŸ görünüyorlar. Bugünün insanları hızlı düÅŸünen, yaratıcı, neyi öÄŸrenmesi gerektiÄŸini ayırt edebilen, nasıl daha kolay öÄŸrendiÄŸinin bilincinde , kısaca kendini iyi tanıyan, çok ÅŸey bilen deÄŸil, ama gereksinim duyduÄŸu bilgiye kolayca ulaÅŸabilen, teknolojiyi kullanabilen bireyler olarak düÅŸünülüyor... Bu durumda eÄŸitim anlayışları deÄŸiÅŸiyor, yarınlar için bu özelliklerde insan yetiÅŸtirmeye yöneliyor.

Ülkemizde de müfredatlar deÄŸiÅŸiyor, ders kitapları yenileniyor, (bir çok yerde etkili kullanımı saÄŸlanamasa bile) teknoloji ülke çapında okullara yayılmaya çalışılıyor. Gözle görülür bir gayret var, hatta anlamını kavramamış kiÅŸiler de dahil, herkes  "öÄŸrenci merkezli eÄŸitimden" söz ediyor... Kısaca "bilgi toplumunun" gereksinim duyduÄŸu eÄŸitim anlayışları dalga dalga, dünyaya, bu arada da ülkemizde yayılıyor.

Bilgi toplumunda  daha çok

*      küçük gruplarla, kimi zaman bireysel,

*      ilgi alanlarının çeÅŸitliliÄŸine uygun olarak çeÅŸitlendirilmiÅŸ,

*      herkesin kendi öÄŸrenme stiline uygun öÄŸrenme ortamları bulabildiÄŸi (çoklu sunum),

*     öÄŸrenme sürecinin sorumluluÄŸunu öÄŸrenenin taşıdığı,

*      yaratıcı düÅŸünmeyi özendiren, farklılıkları öne çıkartan,  sivriliklerin törpülenmediÄŸi

eğitim ortamları var...

ÖÄŸrenme sürecinin sorumluluÄŸunun öÄŸrenenin üzerinde olması sınıf içindeki rolleri de deÄŸiÅŸtiriyor. ÖÄŸretmenin rolü "öÄŸreten" olmaktan "yol gösteren, öÄŸrencinin tıkandığı noktalarda danıştığı kiÅŸi" olarak deÄŸiÅŸiyor. Yaygın olarak sanıldığı gibi bu durum öÄŸretmenin sınıf içindeki etkinliÄŸini azaltmıyor tersine arttırıyor. Çünkü hala, öÄŸrencilerinin öÄŸrenmesi gerekeni öÄŸrenip öÄŸrenmediÄŸinin sorumluluÄŸunu büyük ölçüde öÄŸretmen taşıyor.

Değerlendirme de eğitim gibi giderek bireyselleşiyor. Başarının değerlendirilmesinde, bireysel faklılıkların da dikkate alındığı bireysel değerlendirmelere doğru gidiliyor.

YENİ EĞİTİM ANLAYIŞLARININ MATEMATİK EĞİTİMİNE YANSIMASI

*     Asıl hedefi sistemli, mantıklı düÅŸünmeyi, problem çözmeyi öÄŸretmek olan matematik eÄŸitiminin, deÄŸiÅŸen eÄŸitim anlayışlarından bire-bir etkilenmesi kaçınılmazdır. Åžöyle ki,

*      Dünün öÄŸretmen merkezli, öÄŸretmenden öÄŸrenciye tek yönlü bilgi akışına dayalı, kalabalık sınıfları giderek yerini bilgi toplumlarının öÄŸrenci merkezli, bireysel farklılıkların dikkate alındığı, özgürce konuÅŸma, tartışmanın özendirildiÄŸi öÄŸrenme ortamlarına bırakıyor.

*     Günümüzde matematik eÄŸitimi araÅŸtırmaları içinde "iletiÅŸim" ile ilgili olanlara her zamankinden daha fazla yer veriliyor. Çünkü matematiksel fikirlerin birden fazla bakış açısıyla tartışıldığında katılımcıların fikirlerini keskinleÅŸtirmeleri ve baÄŸlantılar kurmaları saÄŸlanıyor.

*     Yeni eÄŸitim yaklaşımında öÄŸrencilere çeÅŸitli seçenekler sunuluyor: Herkese kendi öÄŸrenme stiline uygun ortamlarda öÄŸrenme fırsatı saÄŸlanıyor...

*     Matematik eÄŸitiminde de çoklu sunumların önemi vurgulanıyor... ÖrneÄŸin bugün ABD'de, bazı eyaletlerde, matematik eÄŸitim programlarının yalnız "çözümsel muhakeme" yaklaşımı kullananlara uygun olduÄŸunun, "bütünsel", "pratik" yada "soyut" yaklaşımlara pek de uygun olmadığının  fark edilmesi ile yeniden gözden geçirildiÄŸini, farklı muhakeme yaklaşımı kullananlar dikkate alınarak yeniden düzenlendiÄŸini biliyoruz. Herkesin kendi öÄŸrenme stiline uygun olanını seçmesi için açıklamalar örneÄŸin hem resimle, hem tabloyla, hem grafiklerle yapılıyor.

*     ÖÄŸrencilerin aktif katılımıyla gerçekleÅŸen, neyi, nasıl öÄŸreneceÄŸine karar hakkı veren "aktif öÄŸrenme yöntem ve teknikleri" her geçen gün biraz daha yayılıyor.

*      Matematik eÄŸitiminin en önemli amacı düÅŸünmeyi, problemlere çözüm yolları aramayı, iliÅŸkileri yakalama ve çözmeyi öÄŸretme olduÄŸuna göre aktif öÄŸrenme yöntemlerinin matematik eÄŸitimine doÄŸrudan yansıması kaçınılmaz olmaktadır. Nitekim, aktif öÄŸrenmeyi anlatan kaynakların çoÄŸunda, teknikler açıklanırken verilen örneklerin birçoÄŸunun matematikle ilgili olması rastlantı deÄŸildir.

*     ÖÄŸretmen baÅŸarıyı deÄŸerlendirmede tek yetkili olmaktan çıkıyor,  kimi öÄŸretmenlerce sınıfta otorite saÄŸlayabilmek için kullanılan not silahı ellerinden gidiyor. DeÄŸerlendirmede öÄŸrenciye söz hakkı veriliyor. ÖrneÄŸin öÄŸrenci, hızla yaygınlaÅŸan bir deÄŸerlendirme aracı olan "bireysel geliÅŸim dosyasında (portfolyo)" yer almasını istemediÄŸi unsurları dosyasından çıkarabiliyor.

*    Matematik eÄŸitiminde de portfolyo kullanımı her geçen gün yaygınlaşıyor. ÖÄŸrencinin kendisinin deÄŸerlendirilmesinde söz hakkı olması, matematiÄŸe karşı gerginliÄŸin azaltılması için önemli bir destek saÄŸlıyor.

BİLGİ TOPLUMUNDA MATEMATİĞİN YERİ

Matematik eÄŸitiminin, deÄŸiÅŸen eÄŸitim anlayışlarından bire-bir etkilenmesinin yanı sıra, yeni eÄŸitim anlayışlarının yükselen deÄŸerlerinin pek çoÄŸunun matematik eÄŸitiminde doÄŸası gereÄŸi zaten önemli bir yeri olduÄŸu da inkar edilemez.

*    Zaman eskisinden çok daha hızlı akıyor, parayı çabuk davranan kazanıyor. "Vakit nakittir!" özdeyiÅŸine uygun olarak hızlı düÅŸünen, çabuk ama isabetli kararlar verebilenler baÅŸarıyı yakalıyor. O halde eÄŸitimde "hız" daha önceleri hiç olmadığı kadar önem kazanıyor.

"Hız" matematiksel düÅŸünmede her zaman önemli deÄŸiÅŸkenlerden biri olarak kabul edilmiÅŸtir. Aynı zorluktaki problemleri daha kısa sürede çözen daha baÅŸarılı kabul edilir.

*      Bilgiye ulaÅŸma yollarını bilmek de yeterli deÄŸil, günümüz insanı neyi ne kadar bilmesi gerektiÄŸini ayırt edebilmeli, kendisini, öÄŸrenme stilini tanımalı...

"TV izlerken matematik çalışılmaz" yada "kalemi kağıdı eline almadan matematik öÄŸrenilmez!" türünden yargıları duymayan yoktur. Birçok kiÅŸi kendisinin en iyi nasıl öÄŸrendiÄŸinin ayırtına matematik çalışırken varmıştır. Çünkü yaygın inanışa göre matematik "zordur" ve zaten zor olan konuları öÄŸrenmeyi kolaylaÅŸtırmak için elden gelen yapılmalıdır... Bazıları matematik çalışmak için gece, geç saatleri, bazıları sabahın erken saatlerini seçer. Bazıları yalnızken, bazıları arkadaÅŸlarıyla birlikteyken, konuÅŸup tartıştıklarında daha iyi öÄŸrendiÄŸini fark eder. Bazıları hafif bir müzik eÅŸliÄŸinde, bazıları ancak kesin sessizlik varken daha kolay düÅŸünür, çözümler üretir...

*      Matematik eÄŸitiminde belki de hiçbir zaman tam anlamıyla "ÖÄŸretmen merkezli" bir eÄŸitim yapılamamıştır. Çünkü matematiksel muhakeme ve problem çözme öÄŸretilemez, ancak öÄŸrenilir. Bir baÅŸka deyiÅŸle, düÅŸünme bireysel bir süreçtir ve kiÅŸiye özgü farklılıklar taşır. Matematikte, özellikle problem karmaşıklaÅŸtıkça seçenekler farklılaşır, aynı bilgiye sahip olduÄŸu halde bazıları çözümü görür, bazıları göremez.

Her ne kadar çeÅŸitli sınavlara hazırlanmak amacıyla gidilen dersanelerimizde tersi yapılmaya çalışılsa da, matematik derslerinde bazı problemler ve bu problemlerin çözüm yolları deÄŸil, düÅŸünme ve çeÅŸitli problemlere çözüm yolları bulma öÄŸrenilir. Çünkü teker teker tüm problemleri ve bunların çözüm yollarını öÄŸrenmek için bir ömür yetmez... Matematik, bilginin kendisinden çok ona ulaÅŸmak için geçirilen süreçle ilgilidir...

SONUÇ...

GeleceÄŸin toplumları için hedeflerde asıl önemli deÄŸiÅŸiklik, hedeflenen insanın niteliÄŸinde... Düne kadar "vasat" ölçü alınarak, prototip olarak yetiÅŸtirilmesi hedeflenen kitlelerden artık baÅŸkalarına benzemeye çalışmayan, kendine özgü fikirleri olan, düÅŸünen, yaratıcı, hobileri olan, kendine, hobilerine zaman ayıran bireyler olmaları bekleniyor.

MatematiÄŸin doÄŸası gereÄŸi yeni eÄŸitim anlayışına yatkın olması, ondan unsurlar barındırması, yeni eÄŸitim anlayışı içinde matematik eÄŸitimini ayrıcalıklı bir yere oturtmakta ve önemini arttırmaktadır. 2000 yılının BM tarafından dünyada "Matematik Yılı" ilan edilmesi, matematik eÄŸitimine dikkat çekmek ve daha iyi düÅŸünen nesiller yetiÅŸtirmek özlemiyle açıklanabilir.

 KAYNAKLAR

Açıkgöz, K. Ü. (2002). Aktif ÖÄŸrenme. EÄŸitim Dünyası Yayınları. Ä°zmir

Applee, M. W (2004) Neoliberalizm ve EÄŸitim Politikaları Üzerine EleÅŸtirel Yazılar. EÄŸitim Sen Yayınları. Ankara

Hardt, M. ve A. Negri (2001). İmparatorluk. Ayrıntı Yayınları. İstanbul

Kaynak: Matder