header image
Matematik Haberleri ArÅŸivi arrow Matematik haberleri arrow Ã–mer Hayyam ÅŸarapçı deÄŸildi Zaman 2006
Ömer Hayyam ÅŸarapçı deÄŸildi Zaman 2006 Yazdır E-Posta

"Åžarap sen benim günüm güneÅŸimsin / Öyle bir dolsun ki seninle içim / Bir bildik görünce beni sokakta / Ne o ÅŸarap, nereye böyle desin." Åžark edebiyatının efsane ismi Ömer Hayyam, rubailerinde sıkça geçen ÅŸarap kavramıyla birlikte anıldı hep. 

Dinî hükümlere karşı kayıtsızlığını gösteren ifadeleri de dillerden düÅŸmedi. Minyatürlere bile başındaki kıvrım kıvrım bükülmüÅŸ sarığının, tel tel sakallarının yanısıra elindeki kadehle yansıdı. Öykücü Sadık Yalsızuçanlar ise son kitabı 'Åžey'de, Hayyam'ı çok farklı bir bakış açısıyla ele alıyor. Sultanü'l-âşıkîn unvanıyla bilinen Mısırlı ÅŸair Ä°bn Fârıd'ın (1181-2/1235) bütün Batı dillerine tercüme edilen 39 beyitlik 'Hamriyye'sinin giriÅŸindeki, 'Biz sarhoÅŸ iken henüz üzüm yaratılmamıştı' mısraından yola çıkan Yalsızuçanlar, Ömer Hayyam'ın ÅŸiirlerinde kastettiÄŸi ÅŸarabın, hakikat-i Muhammediye olduÄŸu sonucuna ulaÅŸmış. Hayyam'ı sarhoÅŸ eden ÅŸarabın üzümle, üzüm suyu ile ilgisi olmadığını söyleyen Yalsızuçanlar, bir anlatı kitabı olan 'Åžey'de, Hayyam'ın görüÅŸlerini imge düzeyinde ve hikâye üslubuyla yorumluyor.

Ä°ranlı matematikçi, astronom, filozof, ÅŸair Ömer Hayyam, bir çadırcının oÄŸlu olarak 11. asrın ortalarında NiÅŸabur kentinde doÄŸdu. Tıp, fizik, astronomi, cebir, geometri ve yüksek matematik alanlarında önemli çalışmalara imza attı. 'Zamanın bütün bilgilerini bildiÄŸi' söylenirdi. Ancak yaptığı çalışmaların çoÄŸunu kaleme almadı. Oysa Hayyam, çokça duyduÄŸumuz teoremlerin isimsiz kahramanıydı. Mesela bilinmeyen manasındaki 'x' kavramını, Celali takvimi o icat etti. Kendini ne kadar gizlemeye çalışsa da aÅŸk, ÅŸarap ve insan kavramlarını sık sık dile getirdiÄŸi ÅŸiirleri sayesinde adı dillerden düÅŸmedi.

Öyle ki ÅŸarap denilince akla gelen ilk isim oldu çoÄŸu kez. Sadık Yalsızuçanlar ise Ömer Hayyam'ın sanıldığı gibi ÅŸarapçı kimliÄŸiyle öne çıkan biri deÄŸil, bir Ä°slam filozofu, bilim adamı ve mutasavvıf olarak önemli yere sahip olduÄŸunu söylüyor. Hayyam'ın kaleme aldığı 'Varlık Risalesi'nden yola çıkarak farklı tespitlerde bulunan Yalsızuçanlar, "Hayyam dışında, Ä°bn-il Farıd, Mevlânâ ve Yunus Emre baÅŸta olmak üzere Hak âşığı insanlar ÅŸiirlerinde ÅŸaraptan çokça bahseder. Mevlânâ, bu bahsettikleri ÅŸarabın, meyhanedeki ÅŸarapla ilgisi olmadığını, 'Bizim sarhoÅŸluÄŸumuz üzüm sarhoÅŸluÄŸu deÄŸildir, bizim sarhoÅŸluÄŸumuzun sonu yok.' gibi beyitlerle Mesnevi'sinde sürekli dile getirmiÅŸtir." diyor. Yalsızuçanlar'a göre Hayyam, ÅŸarap kavramıyla daima dolu olduÄŸu hakikât-i Muhammediyye'yi anlatıyor: "Hakikât-i Muhammediyye ile sermest olanlarda O'nun aÅŸkı ve nuru daima mütecellidir."

Yalsızuçanlar, 'Åžey'de Hayyam'ın dilinden derin bir hayıflanmayı dile getiriyor: "Her ÅŸarap anıldığında, her ÅŸarap ÅŸiÅŸesi görüldüÄŸünde, her üzüm hasadı yapıldığında, tuhaf bir biçimde, ruhum oradaymış gibi beni anıyorlar... Oysa o ÅŸarabın etkisiyle sarhoÅŸ olmadım ben. O ÅŸarabı hiç aÄŸzıma sürmedim. Onun tadını bilmem. Kırmızı, beyaz, pembe, kızıl, eski, yeni, ne zaman, nasıl yapılırsa yapılsın, nasıl içilirse içilsin, hiçbir ÅŸarapta benim bir izim, bir gölgem yok. Ama herkes beni anıyor ÅŸarap denince. Åžarabı sarhoÅŸ edici bir içki olarak hiç tatmadım. Ama sarhoÅŸluÄŸum hep arttı. Öyle bir an geldi, ne kendimi, ne gayrı bilemedim."

'Ä°çip içmediÄŸi tartışmalı bir konu'

Yard. Doç. Dr. Mustafa Koç: "Åžiirlerinden hareketle, Hayyam'ın ÅŸarap içen, sarhoÅŸ olduÄŸunu dile getiren bir düÅŸünce geliÅŸtirmek akademik yöntem deÄŸildir. EÄŸer bu yola girilirse ÅŸiirlerinde bol bol ÅŸaraptan, meyhaneden bahseden bütün sûfi ÅŸairleri töhmet altında bırakmış oluruz. Nitekim klasik Türk edebiyatında ÅŸaraba karşı tavırları ve dindarlıkları ile maruf bir yığın zevat Hayyam'ı sûfi baÄŸlamda ele alıp, onu bir aÅŸk ÅŸairi olarak görür. Ancak ÅŸarap ve ÅŸarapla ilgili kavramlara sûfiyane anlamlar yükler. Bu çerçevede Hayyam ve eserlerine yer verirler. Hayyam'ı melâmî neÅŸvesinde yüksek seviyeli bir ÅŸair olarak görüp ÅŸiirini bu ÅŸekilde anlamak gerekir."

Prof. Dr. Cihan Okuyucu: Bizde ve Batı'da Hayyam, içki hakkındaki ÅŸiirleri ve felsefesi bakımından hep ayyaÅŸ olarak biliniyor. Yahya Kemal de onu bu yönüyle örnek alıp ÅŸiirlerini tercüme etmiÅŸ. Anlaşılan Yalsızuçanlar, bu konuda kesin bir tarihî belge olmadığı için Hayyam'ın içki içmediÄŸi ÅŸeklinde yorum yapma imkanı bulmuÅŸ.

Prof. Dr. Ahmet Kırkılıç: "Ömer Hayyam, bildiÄŸimiz kadarıyla eyyamcı bir tipti. Dinî kimliÄŸi yoktu. Bu sebeple içki içebilir. Ancak her ÅŸarap üzerine yazanın içki içtiÄŸini söyleyemeyiz. Åžeyhülislamlar da ÅŸarap üzerine yazmışlardır. Ama ÅŸiirlerinde ÅŸaraptan bahsettiler diye ÅŸarap içtiklerini söylemek yanlış olur."

Musa Ä°ÄŸrek

12 Ekim 2006

Kaynak: Zaman 

<Önceki   Sonraki>
MATEMATİKÇİ PULU
HÄ°PERBOLÄ°K UZAY
FOTO MATEMATÄ°K
C.Sequin Galeri
MATEMATİK AFİŞİ
G.W.Hart galeri
KARÄ°KATÃœR
M.C.Escher galeri
MATEMATÄ°K KÄ°TABI
MATEMATÄ°K FÄ°LMÄ°