Yeni bir bin yılla birlikte artan deÄŸiÅŸim hızı ve bu hıza ayak uydurabilecek nitelikli insan gücü yetiÅŸtirmek zorunda olan eÄŸitim sistemimizin baÅŸarısı nitelikli öÄŸretmenlere baÄŸlıdır. Nitelikli insan gücünün yetiÅŸtirildiÄŸi yer sistemin en iÅŸlevsel parçası olan okul ve sınıftır. Bu nedenle etkili bir okul ve sınıf yönetiminin var olması gerekliliÄŸi kaçınılmaz olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sınıfı bir sistem olarak algılamayı gerektiren sınıf yönetiminin eÄŸitim ve öÄŸretim üzerindeki etkisi alanyazında genel kabul gören bir anlayış biçimidir.

Etkili bir sınıf yönetimi olmaksızın sınıf ortamında öÄŸrenciye kazandırılmak istenen davranış biçimlerinin istenen düzeyde gerçekleÅŸebileceÄŸini söyleyebilmek zordur. Sınıf yönetimi, kaynakları örgütleme, çevreyi etkili bir biçimde düzenleme, öÄŸrenci geliÅŸimini gözleme, ortaya çıkabilecek öÄŸrenci sorunlarını önceden tahmin edebilme gibi unsurları içeren sınıftaki hayatın bir orkestra gibi yönetilmesidir.

(1). Sınıf yönetimi bir öÄŸretim sistemi olmayıp, modern sınıfın kaçınılmaz çeÅŸitliliÄŸini, karmaşıklığını eÅŸgüdümleyen sistematik bir yöntemdir.

(2). Bir yöntem olarak sınıf yönetiminin çeÅŸitli dinamiklerin etkileÅŸtiÄŸi sınıf ortamında öÄŸretmenlerin yönetim becerileri üzerinde odaklaÅŸtığı söylenebilir. ÖÄŸretmenin yönetim becerileri sınıf içi kadar; aile, okul çevresi, toplum ve okul kültürü gibi diÄŸer sistem öÄŸelerini kapsayan geniÅŸ bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Sınıf yönetiminin deÄŸiÅŸkenlerini öÄŸretmen, öÄŸrenci, okul programı, eÄŸitim ortamı, eÄŸitim yönetimi, aile ve çevre olarak sıralayabiliriz. Ancak bu deÄŸiÅŸkenler içerisinde en stratejik olanı öÄŸretmenlerdir. Çünkü eÄŸitim süreçlerinin düzenlenmesinden ve yürütülmesinden öÄŸretmen sorumludur.

(3,4). Bu anlamda etkili bir biçimde yönetim yetenekleri olmaksızın öÄŸretmenlerin diÄŸer becerileri etkisiz kalabileceÄŸi gibi iyi bir sınıf yönetimi ve organizasyonu öÄŸretmenleri karşılaÅŸacakları bir çok zorluktan da kurtarır.

(5). EÄŸitim sisteminin en küçük birimi olan sınıf, eÄŸitim amaçlarının davranış boyutuna aktarıldığı iÅŸlevsel ve özel bir çevredir. Bu anlamda sınıf ortamının dinamik süreçlerin etkileÅŸtiÄŸi bir alan olduÄŸu söylenebilir. Bu dinamik süreçleri eÄŸitim ve öÄŸretimin hedefleri doÄŸrultusunda yönlendirecek öÄŸretmene önemli görevler düÅŸmektedir. Etkili sınıf yönetiminin önemli deÄŸiÅŸkenlerinden birinin öÄŸretmen davranışları olduÄŸu söylenebilir. ÖÄŸretmen bir yandan bilgi, beceri ve tutumlarıyla öÄŸrencilerinin eÄŸitimi görevini yürütürken diÄŸer yandan davranışları ile onları etkiler. ÖÄŸretmenin samimi, anlayışlı sabırlı olması öÄŸrenciyi olumlu düÅŸünmeye sevk edecek aksi davranışlar ise öÄŸrenci üzerinde olumsuz etki yaratacaktır.

(6). Etkili sınıf yönetimi sadece sınıftaki süreÄŸen olaylara ve davranış yönetimine dikkat edilmesini deÄŸil aynı zamanda öÄŸretmenlerin öÄŸretim uygulamalarında nasıl davranacaklarına ve bu uygulamaları nasıl örgütleyeceklerine de dikkat edilmesini gerektirir. Bu anlamda öÄŸretmenin sınıf yönetimi etkinliklerinin, hedeflerin ve dersin içeriÄŸinin tümüyle iliÅŸkilidir

(7,8). ÖÄŸretmen, öÄŸrencilerin davranış sorunlarını ortadan kaldırmak ve öÄŸretme ve öÄŸrenme çevresinin yaratılması ve sürdürülmesi için gerekli olan hazırlıkları yaparak uygulamalı ve sürdürebilmelidir

(9). Bu öncelikle öÄŸrencilerin öÄŸrenmeye ayrılmış olan süreyi verimli biçimde deÄŸerlendirmeleri ve ikinci olarak öÄŸrencilerde sorumluluk bilincinin geliÅŸmesi ve davranışlarını kontrol becerisi kazanmalarını saÄŸlama açılarından önem taşımaktadır. ÖÄŸretmen, plânlamadan, önceden tahmin edemeyeceÄŸi sorunların üstesinden gelme ve öÄŸrenciyi istenilen amaçlar yönünde eÅŸgüdümlemeye kadar geniÅŸ bir yelpaze içerisinde sınıf ortamının örgütlenmesini yönetim becerilerine dayalı olarak düzenleyebilmelidir. Bu düzenlemenin istenen düzeyde gerçekleÅŸebilmesinin, sınıftaki olaylar örgüsünün tek tek parçalarını deÄŸil, tümünü birden göz önünde tutularak baÅŸarılabileceÄŸi söylenebilir. ÖÄŸretmenler öÄŸrencilerin sadece yetenek ve öÄŸrenme alışkanlıklarına deÄŸil, aynı zamanda davranışlarına da dikkat etmelidirler. Davranış kontrolü sınıf yönetiminin önemli bir öÄŸesidir

(10). Pozitif bir çevre yaratmak ve problemleri önlemek için öÄŸretmenler bireysel farklılıkları göz önünde bulundurmalı olumlu davranışları ve öÄŸrenci motivasyonunu desteklemelidir

(11). Bu aynı zamanda davranışların etkili yönetildiÄŸi, istenmeyen davranışların sınıfın katılımını ve motivasyonu düÅŸürmeden en aza indirilmiÅŸ olduÄŸu bir sınıf anlamına da gelmektedir. Davranışların ve öÄŸrenmenin iyi yönetildiÄŸi sınıfta, öÄŸrenciler öÄŸretim amaçlarını gerçekleÅŸtirir ve amaçların gerçekleÅŸmesini engelleyen davranışlar gözlenmez.

(12). ÖÄŸrencilerin öÄŸretimin amaçlarına beklenen düzeyde ulaÅŸabilmelerini kolaylaÅŸtıran sınıf yönetiminde önemli bir aktör olan öÄŸretmenin belirli bir takım ilkeleri takip etmesi ve sınıf ortamında bu ilkelere uyulması gerekliliÄŸi vardır. Bu ilkelere öÄŸretmen rollerinin izleyeceÄŸi aÅŸamalar da denilebilir. Bunları öÄŸrencinin derse giriÅŸ davranışlarının desteklenmesi, öÄŸrenci geliÅŸimine yardım için harekete geçebilme ve bu geliÅŸim için baÅŸvurulacak bir sonraki aÅŸamanın doÄŸru bir biçimde tespit edilmesi olarak ifade edebiliriz.

(13). Bu konuda etkili sınıf yöneticilerinin ÅŸu ilkeleri unutmamaları gereÄŸi üzerinde durulmaktadır.

(14)

Sınıftaki hareket yöntemlerini, standartlarını ve iletiÅŸim döngüsünü öÄŸrenciler açısından oluÅŸturun.

• ÖÄŸretim için önceden plân yapın ve öÄŸrencilerin ihtiyaçlarına uygun materyalleri önceden hazırlayın.
• ÖÄŸrenci geliÅŸimini takip eden deÄŸerlendirme (accountability) sistemleri geliÅŸtirin.
• ÖÄŸrenme uygulamalarına ayrılan zaman ve görevlerinizi analiz edin.
• ÖÄŸretimle ilgili kurallara ve standartlara uyumu gözleyin. ÖÄŸrencilerin bunları anlamalarına yardımcı olun. Sınıf yönetimi ile oluÅŸturulacak öÄŸrenme çevresi öÄŸrencilerde öÄŸrenme isteÄŸini, bilgiyi almaya hazır bulunuÅŸluÄŸu, derslerin içeriÄŸinin anlaşılmasını artıran bir öÄŸretim çevresidir. ÖÄŸrenme etkinliklerinin düzenleyicisi olarak öÄŸretmen, öÄŸrenci üzerine odaklaÅŸan öÄŸrenci merkezli bir öÄŸretmeni de ifade etmektedir. ÖÄŸrenme çevresi; fiziksel, sosyal ve eÄŸitimsel çevre olmak üzere üç kavramı ihtiva eder. ÖÄŸretmen ihtiyaçlara göre her kavramı öÄŸrencileriyle etkili bir iletiÅŸime girerek iyi plânlayabilmeli ve yönetebilmelidir.

(15). Etkili öÄŸretmenler sınıf içi davranışlarında olduÄŸu kadar mesleklerinde de ön plâna çıkan öÄŸretmenlerdir. Etkili öÄŸretmenlerin temel özelliklerinden biri de öÄŸrenme çevresini oluÅŸtururken biliÅŸsel duyuÅŸsal ve psiko-motor öÄŸrenmelerin üçüne birden önem vermeleridir.
(16). BaÅŸarılı bir sınıf yönetiminin en temel anahtarı uygulamalar ile ilgili olarak plân yapmaktır. ÖÄŸretmen yapacağı plânla birlikte etkili bir biçimde baÅŸarılı olabilmek için istenmeyen davranışları ortaya çıkaran olayları da hesaba katarak davranışını oluÅŸturmalıdır. Bu baÄŸlamda öÄŸretmen, uygun bir öÄŸretim yöntemi belirlemez ve esnek bir yaklaşım biçimi sergilemezse en iyi ders plânı bile baÅŸarısızlığa uÄŸrayabilir.

Sınıftaki zamanın kullanımı ile ilgili çalışmalar zamanın öÄŸrenme üzerinde önemli bir faktör olabileceÄŸini, zamanın kullanımına sadece öÄŸretmenlerin deÄŸil, öÄŸrencilerin de ihtiyacı olduÄŸunu göstermiÅŸtir. ÇoÄŸu disiplin sorunları derse düzenli bir baÅŸlangıç yapılamamasından kaynaklanmasına raÄŸmen, ikinci en çok sorun yaratan kısım ise dersin bitimidir

(17). Dikkatli bir ÅŸekilde plânlanmış bir ders bitimi tecrübeli öÄŸretmenler bir uygulamadan diÄŸerine geçiÅŸi baÅŸarıyla yapabildikleri bir yöntemdir.

(18). Zamanın etkili bir ÅŸekilde kullanımı, öÄŸretmenin öÄŸrenciye belirli bir ders saati içerisinde kazandırması gereken bilgi, tutum ve davranışların istenilen düzeyde oluÅŸmasında önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Sınıftaki uygulamaların akıcılığı, disiplin açısından önemlidir. Çünkü dersin bölünmesi öÄŸretmen ve öÄŸrencinin dikkatinin bozulmasına ve ilgisinin azalmasına neden olur.

(19). DoÄŸru dengeyi bulmak çoÄŸu zaman kolay bir iÅŸ deÄŸildir. Aynı ÅŸeyler üzerinde devamlı bir ÅŸekilde durmak sıkıcılığa ve monotonluÄŸa; çok fazla deÄŸiÅŸiklik yapmak ise zihinlerin karışmasına neden olabilir. ÖÄŸrenciler genellikle canlarının sıkıldığı, otoriteye karşı çıkma ihtiyacı duyduklarında istenmeyen davranışlarda bulunabilirler. ÖÄŸretmen öÄŸrencilerin derse etkili katılımlarını saÄŸlayarak istenmedik davranışları azaltabilir.

(20). Konularına hakim olan öÄŸretmenler öÄŸrencilerini derse aktif olarak katarlar. Bu öÄŸretmenler ders sunularını açık öÄŸrencilerin öÄŸrenme esnasında karşılaÅŸtıkları sorunları bilen, öÄŸrencilerin soruları için hazır ve verdikleri cevaplarda herhangi bir kaçamak ve belirsizlik olmayan öÄŸretmenlerdir.

(21). ÖÄŸrencilerin etkili katılımını saÄŸlayabilmek için öÄŸretmen, dikkati toplayıcı deÄŸiÅŸik öÄŸretim yöntemlerini, sınıfla açık bir iletiÅŸime girmeyi, konunun gerçek hayatla baÄŸlantılarını kurarak iÅŸlemeyi kullanabilir. ÖÄŸretmenliÄŸin ilk yıllarında sınıf yönetimi öÄŸretmenlerin zamanlarının önemli bir bölümünü alır. Ancak davranış yönetimi ile ilgili karşılaşılan güçlükler sadece deneyimsiz öÄŸretmenlerle sınırlı deÄŸildir. Deneyimli öÄŸretmenlerinde sınıf yönetimi ile ilgili stratejilere gereksinimi vardır.

(22). Sınıf yönetimi ile ilgili olarak öÄŸretmenlerin karşılaÅŸtığı güçlükler sınıf yapısından ve öÄŸrenciden kaynaklandığı kadar öÄŸretmenden de kaynaklanmaktadır. ÖÄŸretmenden kaynaklanan sorunlar öÄŸretmenin yönetim ve öÄŸretim tarzı, öÄŸrencilerde düÅŸük beklenti belirleme, öÄŸretmenin kiÅŸisel özellikleri, öÄŸrenci rolünü algılama biçimi olarak ifade edilebilir.

(23). Etkili bir sınıf yönetimi için tecrübe kazanılmasını beklemenin hem öÄŸretmen açısından hem de öÄŸrenci açısından eÄŸitim ve öÄŸretim hedeflerine ulaÅŸmada sorunlar doÄŸuracağından hareketle, kuram-uygulama arasında paralellikler kurarak gerçeÄŸe ulaÅŸmak daha doÄŸru gözükmektedir. Sınıf gerçeÄŸini anlamlandırmada deneyim ve uzmanlıkla ilgili olarak öÄŸretmenler arasında yöntem farklılıklarının olduÄŸu, uzmanlaÅŸmış öÄŸretmenlerin sınıfın içerisinde önemli olanla önemli olmayanı ayırt etmede daha yetenekli oldukları ve dersin bir bölümünün baÅŸlangıç ve bitimi ile ilgili olarak daha açık bir ileti kullandıkları ifade edilmektedir.

(24). ÖÄŸretmenin neÅŸeli, mutlu ve kendine güvenli hâli güdü, tersi görüntüler olumsuz etki yapmaktadır. ÖÄŸretmenin duygusal durumu, sınıfta rahat olup olmaması her türlü kararını etkilemektedir.

(25). Olumsuz duygular tepkimeler neticesinde karar veren öÄŸretmenlerin etkili karar verebileceklerini söyleyebilmek zor görülmektedir. Bu nedenle öÄŸretmenlerin problemlerinden arınarak sınıfa girmeleri daha etkili karar alıp uygulamalarını saÄŸlayabilir. Etkili öÄŸretmen davranışları ile ilgili olarak uygulamalı bir yaklaşımı benimseyen Fontana etkili sınıf yöneticileri olacak öÄŸretmenlere uygulamaları gereken temel kuralları ÅŸu ÅŸekilde ifade etmektedir.

(26). • Dakik olun: ÇoÄŸu sınıf problemleri öÄŸretmenin sınıfa geç gelmesi ile baÅŸlar. Derse zamanında gelmeniz öÄŸrenciyi ve dersi önemsediÄŸiniz görüntüsünü verir.
• Ä°yi hazırlanın: Derse iyi hazırlanmak öÄŸretim hedeflerine ulaÅŸmak için önemlidir. ÖÄŸrenci öÄŸrenmek için oradadır. ÖÄŸrenme hedeflerine ulaşılması sizin derse etkili bir biçimde hazır olmanıza baÄŸlıdır.
• Hızlı bir ÅŸekilde derse baÅŸlayın: ÖÄŸrencilerin dikkatini ve katılımlarını saÄŸlayacak yöntemlerle baÅŸlayarak derse hızlı ve kararlı bir baÅŸlangıç yapın.
• Tüm sınıfın katılımı konusunda ısrarcı olun: Konuyu açıklamaya baÅŸlamadan tüm sınıfın dikkatini derse toplayın.
• Sesinizi etkili bir biçimde kullanın: Ses, öÄŸretmenin sınıfla olan etkileÅŸiminde en önemli öÄŸedir. Sesini etkili kullanan bir öÄŸretmenin öÄŸrencinin dikkatini toplamada, sesini etkili kullanamayan bir öÄŸretmene nazaran daha avantajlıdır.
• Karışıklıklarla uÄŸraÅŸabilmek için açık stratejileriniz olsun: Beklenmeyen bir durumda nasıl davranılacağı bilinirse sorunlar kolayca halledilebilir.
• KarşılaÅŸtırma yapmaktan kaçının: ÖÄŸrenci performansları hakkında karşılaÅŸtırma yapmak sınıfta bölünmelere neden olabilir. DüÅŸük performanslı öÄŸrencilerin tamamen kaybedilmesine yol açabilir.
• VerdiÄŸiniz sözleri tutmaya dikkat edin: Verilen sözlerin tutulmaması sınıfta güveni zedeleyebilir.
• Sınıfı amacına uygun bir biçimde organize edin: Oturma düzeni, araç ve gereçlerin uygun bir biçimde yerleÅŸtirilmesi iyi bir organizasyon için gereklidir.
• ÖÄŸrencilerin problemleri ile ilgilenin: ÖÄŸrencinin ders içi ve ders dışından kaynaklanan problemleri ile ilgilenmek öÄŸrencinin derse katılımını artırabilir. Etkili öÄŸretmenlerin sınıf içi davranışları deÄŸerlendirildiÄŸinde yönetim açısından liderlik özellikleri gösterdiÄŸi, duygusal yönden ise öÄŸrencilere yakın duran, onların sınıf içi ve sınıf dışındaki problemlerine eÄŸilen bir yol izlediÄŸi söylenebilir.

SONUÇ

Sınıfın karmaşıklığını ve çeÅŸitliliÄŸini eÅŸgüdümleyen, öÄŸrenme çevresini daha etkili bir ÅŸekilde oluÅŸturan bir yöntem olarak sınıf yönetimi, sınıftaki uygulamaların tümüyle iliÅŸkilidir. Bu uygulamaların hazırlayıcısı ve yönlendiricisi olarak öÄŸretmen davranışları öÄŸrenme hedeflerine ulaÅŸmada önemli bir etkendir. Bu nedenle öÄŸrenci ihtiyaçları çerçevesinde öÄŸretmen gerektiÄŸinde bir lider, gerektiÄŸinde bir arkadaÅŸ olabilmelidir. Uygun bir ortam oluÅŸturulduÄŸunda, doÄŸru program ve doÄŸru yöntemlerle her insanın öÄŸrenme isteÄŸinin artacağı ve “bütün öÄŸrencilerin öÄŸrenebileceÄŸi” söylenebilir.

Yazar: Yrd.Doç.Dr. Ali Rıza Terzi

Kaynak: Ogretmendostu.com